Саф Щле кЇЈелеЈ синеЈ,»ичбер бозык уй кермЩгЩн,

Пакъ телеЈ дЩ »ич яраусыз сЇзлЩр Щйтеп кЇрмЩгЩн.

Пакъ —аныЈ »Щм пакъ тЩнеЈ – барлык вй—ЇдеЈ пакъ синеЈ:

Син фЩрештЩ валчыгысыЈ,ййзлЩреЈ ап – ак синеЈ!..

Г.Тукай.

   ШнЩ нинди саф ул сабый бала! Кеше булсын йчен, ата – анасына, миллЩтенЩ, иленЩ таяныч булып, сЩламЩт, игелекле, тЩрбияле булып Їссен йчен, дйньяга килЇе белЩн, аны тЩрбиялЩЇ ,акылын – фигылен, зи»енен ЇстерЇ башлана. Ничек итеп баланы кешелекле, Щхлаклы итеп тЩрбиялЩргЩ соЈ? Ата – аналарны, тЩрбияче »Щм укытучыларны борчый торган бик мй»им сорау бу.

   Билгеле булганча, кешенеЈ шЩхес булып формалашуында Щхлак тЩрбиясе тйп »Щм иЈ Щ»Щмиятле урын алып тора.ТЩрбия эшенеЈ барлык принциплары, Щхлак тЩрбиясенеЈ барлык юнЩлешлЩре гуманлылык тйшенчЩсе белЩн бЩйлЩнгЩн.Чйнки тЩрбиянеЈ соЈгы максаты – нЩкъ менЩ »Щрьяклап камил булган, гуманлы шЩхес тЩрбиялЩЇ.

   Гуманлылык – дйньяны, ЩйлЩнЩ - тирЩне танып белЇдЩ, кешелЩр белЩн мйнЩсЩбЩттЩ Їз янЩшЩЈдЩгелЩргЩ тигез хокуклы, якын, тугандаш шЩхес итеп карау, ярдЩмгЩ »Щрчак Щзер булу, кеше хЩленЩ керЩ белЇ дигЩн сЇз ул.

   Борынгы грек фЩлсЩфЩчесе Сенека: “ГыйлемлелектЩ алга китеп тЩ, Щхлаклылыкта артта калган кеше алга китЇдЩ иЈ артта калган кеше,”- дигЩн. Галим Р.ФЩхретдин сЇзлЩрен дЩ яшь буынга тЩрбия бирЇдЩ девиз итеп алырга мймкин: “Бала чакта алынмаган тЩрбияне соЈыннан бйтен дйнья халкы да биреп бетерЩ алмас”.

   Шйе, Щхлаксыз баланыЈ рухы да сЩламЩт булмый. КешенеЈ кЇЈел сафлыгы, гЇзЩл холкы барлык байлыктан да йстенрЩк, дибез.ШЩхеснеЈ тЩрбиялелеген аныЈ Їз – Їзен тотышына – тЩртибенЩ карап бЩялилЩр. КешенеЈ гомуми культурасында аерым бер урын алган тЩртип культурасы нЩкъ менЩ гуманлылык белЩн аеруча тыгыз бЩйлЩнгЩн. Чйнки кешенеЈ Їз – Їзен тотышы, тЩртибе иЈ беренче чиратта башка кешелЩр белЩн мйнЩсЩбЩт коруга, аларга ни дЩрЩ—ЩдЩ хйрмЩт, ихтирам, игътибар кЇрсЩтЇгЩ кайтып кала.

   Балаларда гуманлылык тЩрбиялЩЇ эшендЩ аеруча мй»им рольне укытучы Їзе башкара.Укучылар арасында дйрес, гадел мйнЩсЩбЩтлЩр булдыру да монда зур Щ»ЩмияткЩ ия. Шулай ук укытучы белЩн укучы арасындагы гуманлы мйнЩсЩбЩт тЩ бу эштЩ ЇрнЩк булып торачак.

   “Кеше – кеше йчен кыйммЩтле дару ул”, дигЩн борынгылар. Педагогларга карата кулланганда, бу гыйбарЩ аеруча мЩгънЩле яЈгырый. УкытучыныЈ шЩхси ЇрнЩге, сЇзе, киЈЩше – укучылар йчен алыштыргысыз дару.

    МЩктЩптЩ тйрле фЩннЩр – физика да, математика да, химия, биология »Щм башка фЩннЩр дЩ укытыла.Ш менЩ шЩфкатьлелек, киЈ кЇЈеллелек, башкаларга ихтирам кебек фЩннЩр дЩреслек программаларында да, кйндЩлеккЩ дЩ кертелмЩгЩн, язып куелмаган.ШнЩ шул язылмаган дЩреслЩрне нЩкъ менЩ без, ЩдЩбият укытучылары, кйндЩлек эшебез, укучылар белЩн аралашуыбыз аша алып барабыз, ЇзебезнеЈ »Щр хЩрЩкЩтебез, »Щр сЇзебез, »Щр гамЩлебез белЩн гуманлылык орлыкларын балалар кЇЈеленЩ салабыз.

   Укытучы Їз укучылары йчен идеаллаштырылган бер образ: ул барысын да белЩ, барысын да аЈлый, кирЩк икЩн – хЩленЩ керЩ, юата, киЈЩш бирЩ, авыр хЩллЩрдЩн йолып кала.Укытучы – иЈ тугрылыклы, иЈ ышанычлы кешелЩрнеЈ берсе.Яхшы укытучы Їз укучысыныЈ аз гына уЈышын да кЇреп ала белЩ, мактап куя, »Щрчак ярдЩм итЩ.єЩм киресенчЩ, ”мЩгънЩсез”,”тискЩре”,”йметсез” кебек сЇзлЩр кулланган, Їз укучыларын ЩнЩ шундый сЇзлЩр белЩн тиргЩгЩн укытучы балаларныЈ шЩхес буларак формалашуына бик начар йогынты ясый.

    МЩктЩптЩ гуманлылык принципларын урнаштыруныЈ тйп алымнарыннан берсе – тЩрбия эшендЩге уЈай гадЩтлЩргЩ, традициялЩргЩ, тЩ—рибЩгЩ таяну.Чйнки нЩкъ менЩ еллар дЩвамында сыналган, халыкныЈ Їзе тарафыннан яклау тапкан гадЩтлЩр »Щм кануннар чын мЩгънЩсендЩ гуманлы булалар »Щм гореф – гадЩткЩ ЩверелЩлЩр.

    КЇренекле галим, тЩрбияче Р.ФЩхретдин:”Шхлак берлЩ ЩдЩбият бергЩ булыр. ШдЩбияты нинди рЩвештЩ булса, Щхлагы да шул рЩвештЩ булыр,” – дип яза. ”Алтыннан да кыйммЩтле, о—мах нигъмЩтлЩреннЩн дЩ кадерле булган нЩрсЩ - тЩрбияле баладыр.Ата »Щм ана йчен тЩрбияле бала кебек олы байлык »ич булмас. ТЩрбияле бала дйньяда —анга шатлык »Щм ахирЩттЩ ййзгЩ аклык китерер”.

    ШдЩбият укытучысы, класс —итЩкчесе буларак, дЩреслЩр, класс сЩгатьлЩре, ата – аналар —ыелышларында аныЈ “ТЩрбияле бала”, “ТЩрбияле ана”, ”ШЩкертлек ЩдЩбе”, ”ГаилЩ”, ”НЩсихЩт”».б.ш. кЇп кенЩ хезмЩтлЩреннЩн файдаланып эшлим. ТЇбЩндЩ олуг шЩхеснеЈ тЩрбия сЩгатьлЩренЩ »Щм Щти - ЩнилЩр йчен кагыйдЩ булырдай фикерлЩрен мисалга китереп ЇтЩм.

                   -Игелек орлыклары чЩчегез,

                     БЩхет игеннЩре игЩрсез.

                    -ГЇзЩл холык белЩн аз гыйлем дЩ кЇп,

                     Кыска гомер дЩ - озын булыр.

                    -КешелЩр арасырда бйек мЩктЩплЩрдЩ вЩ бйек фикерле адЩмнЩр янында гыйлем ййрЩнгЩннЩре дЩ булыр, лЩкин алар да аналарыннан алган тЩрбия белЩн яшЩрлЩр вЩ бу тЩрбияне соЈгы кйннЩренЩ кадЩр сакларлар.

    ШйткЩнемчЩ, укучыларда Щхлаклылык, гуманлылык сыйфатлары тЩрбиялЩЇдЩ ЩдЩбият укытучысыныЈ мймкинлеклЩре кЇбрЩк.Нинди генЩ ЩдЩби ЩсЩр йстендЩ эшлЩсЩк тЩ, халык авыз и—атымы ул, шигырь яки проза ЩсЩреме, укучыларны яхшыны яманнан аерырга, кешелеклелек сыйфатларын табып, аларны ЇзеЈдЩ булдыру йстендЩ эшлЩргЩ ййрЩтЩ белергЩ кирЩк. МЩсЩлЩн, 6 нчы класс дЩреслеген генЩ алыйк. ДЩреслек халкыбызныЈ Щхлакый идеалларын ЇзенЩ туплаган халык авыз и—атыннан башланып китЩ. Халык —ырлары, бишек —ырларын ййрЩткЩндЩ Їк без балаларны олы тормыш юлына Щзерлибез, игътибарлылык, кайгыртучанлык, ярата белЇ хисе тЩрбиялибез. А.ШхмЩтнеЈ”®ги кыз “ЩсЩре Їзе Їк тЩрбия чыганагы. Шушы бер ЩсЩр белЩн генЩ дЩ укучы кЇЈелендЩ никадЩр хис уятырга була:   гаделлек , кешелеклелек, мЩрхЩмЩт »Щм шЩфкатьлелек ».б.ш. ШсЩр эчендЩ халкыбызныЈ кЇпме акыллы фикерлЩре, ЩйтемнЩре? М.–ЩлилнеЈ”Кызыл ромашка”шигырендЩ кызгану, кеше хЩленЩ керЩ белЇ кебек хислЩр. А.АлишныЈ ”Ялкаулык – хурлык, тырышлык – зурлык” Щкияте балаларда хезмЩт сйючЩнлек, игелеклелек сыйфатлары тЩрбияли.

    є.ТакташныЈ”ИптЩшлЩр” шигырен ЇткЩндЩ дуслык тйшенчЩсенЩ игътибар итЩбез. Дуслык тйрле була. Кызлар, малайлар арасындагы дуслык, кызлар белЩн кызлар, малайлар белЩн малайлар, иллЩр белЩн иллЩр, миллЩтлЩр арасындагы дуслык... Н.ШхмЩдиевнеЈ ”Минем туган кйнем” хикЩясендЩ кешене хйрмЩтлЩЇ юллары, якын кешелЩреЈЩ игътибарлылык, гаилЩ традициялЩре, милли ризыклар, кунакка чакыру, Їз – ЇзеЈне тота белЇ, тыйнаклык, канЩгать була белЇ кебек тйшенчЩлЩргЩ игътибар ителЩ.

    ГомумилЩштереп ЩйткЩндЩ, нинди генЩ ЩсЩрне анализласак та, без балаларныЈ логик фикерлЩвен, хЩтерен, дйрес нЩти—ЩлЩр ясый белЇ сЩлЩтен ЇстерергЩ, Їз – ЇзлЩренЩ бЩя бирергЩ ййрЩтергЩ тиеш.

    Татар кешесенеЈ Щхлакый биш сыйфатын ЇзендЩ чагылдырган “СинеЈ биш асылыЈ” дигЩн мйнЩ—Щт »Щр кешенеЈ тормыш девизы булсын иде.

               Кеше йчен иЈ ЩЇвЩле – намус дигЩн,

               НамусыЈны сатып, итмЩ табыш дигЩн

               Байлык йчен илен – кйнен саткан кеше

               Ике дйнья йчен дЩ ул явыз дигЩн.

                            Икенче иЈ кыйммЩтлесе – гакыл дигЩн,

                            Гакылсызда тЩЇфыйк ягы такыр дигЩн.

                            Гакылсызда намус та юк, иман да юк,

                            Ялганга ант итеп, барын сатыр дигЩн.

               иченче иЈ кыйммЩтлесе - ЩдЩп дигЩн,

               ШдЩп – кйчле мЩхЩббЩткЩ сЩбЩп дигЩн.

               ШдЩпсездЩ бЩхет тЩ юк,

               Кеше исемен кЇтЩрЇе га—Щп дигЩн.

                             ДЇртенче иЈ кыйммЩтлесе – кЇЈел дигЩн,

                             КЇЈеле бозык кеше – кеше тЇгел дигЩн,

                             Бозыкларга —ир йстеннЩн асты яхшы,

                             ЯшЩмЩ дЩ, Їлеп —иргЩ кЇмел дигЩн.

               Бишенче иЈ кыйммЩтлесе – сабыр дигЩн,

               Сабыр кеше зур бЩхетлЩр табыр дигЩн.

               Бер дЩ юкка ачуланып, дйнья бозу

               Бер кайгыдан икенчегЩ салу дигЩн.

                  Кулланылган ЩдЩбият:

         1.Татар милли педагогикасы.Казан.2000ел

         2.Ш.Н.Ху—иЩхмЩтов.ТЩрбия – мЩЈгелек фЩлсЩфЩ.Казан.”МЩгариф”нЩшрияты.2001 ел

         3.Ш.Ш.–ЩлЩлиев.Милли тЩрбия нигезлЩре.Казан.”МЩгариф”нЩшрияты.2003 ел

         4.Р.ФЩхретдин хезмЩтлЩре.