Ñàéò Øàéõåëèñëàìîâîé Ôàðèäû Çóôàðîâíû

« Èþíü 2010 »
Ïí Âò Ñð ×ò Ïò Ñá Âñ
  1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30        

Ôèãûëü. Êàáàòëàó.

farida11 | 03 Èþíü, 2010 16:04

Òåìà.   ÔèãûëüëÙðíå êàáàòëàó

 

Ìàêñàò Óêó÷ûëàðíû£ ôèãûëü òóðûíäàãû áåëåìíÙðåí íûãûòó, ãîìóìèëÙøòåð¯, ôèãûëüëÙðíå ñééëÙìäÙ äéðåñ êóëëàíûðãà ééðÙò¯;ñééëÙì òåëëÙðåí ¯ñòåð¯; áåëåì         »Ùì òÙðáèÿ áèðãÙí ìÙêòÙïêÙ èõòèðàì »Ùì ãîðóðëàíó õèñëÙðå òÙðáèÿëÙ¯. –è»àç ÍÙñûéõÙò (Ð. ÔÙõðåòäèí)

ÌÙêòÙï òóðûíäà óêó÷ûëàðíû£ èíøàëàðû, ôîòîêàðòî÷êàëàð, ðÙñåìíÙð, ìÙêàëüëÙð êèòàáû, êàðòî÷êàëàð, ìàãíèòîôîí.

 

Òàêòàäà  Ãûéëåì – ꯣåë ê¯çåí à÷àð, íàäàíëûê – êàðà£ãûëûêíû áåòåðåð. ÊåøåëÙðíå£ ééçåíÙ íóð,ꯣåëëÙðåíÙ øàòëûê êèòåðåð. Àøëûêëàð é÷åí ÿ£ãûð íèêàäÙð êèðÙêëå áóëñà, àäÙì áàëàñû é÷åí äÙ ãûéëåì øóë ðÙâåøòÙ êèðÙêëÙäåð.

 

Ðèçàýòäèí ÔÙõðåòäèí

 

1 Êåðåø éëåøå

 

ÄÙðåñíå£ òåìàñû, ìàêñàòû, ýø òÙðòèáå áåëÙí òàíûøòûðó.

Òàêòàäà ÿçûëãàí Ð. ÔÙõðåòäèí ñ¯çëÙðåí óêûï ÷ûãó, ìÙãúíÙñåí à£ëàòó.

Óêûòó÷û.

-  Íè é÷åí áåçíå£ äÙðåñ íÙêú ìåíÙ øóøû ñ¯çëÙð áåëÙí áàøëàíûï êèòÙ?

       Óêó÷ûëàð —àâàáû. Ãûéëåì òóðûíäà ñééëÙøÙáåç èêÙí, óë - óêó, áåëåì àëó, ãûéëåìëå áóëó äèãÙí ñ¯ç.  Áåçíå£ áåëåì îÿáûç - ìÙêòÙáåáåçí壠 áûåë þáèëåå – à£à 50 ÿøü òóëà.

Óêûòó÷û  ÄèìÙê, áåç á¯ãåí ñåçíå£ áåëÙí ôèãûëüëÙð òåìàñûí ìÙêòÙï òåìàñû áåëÙí áåðãÙ ¯ðåï áàðà÷àêáûç. Ôèãûëü  - áåçíå£ ñééëÙìåáåçäÙ è£ ê¯ï êóëëàíûëà òîðãàí ñ¯ç òéðêåìå. ÌÙêòÙï òîðìûøû äà àëàðäàí áàøêà áóëà àëìûé.

 

2 Òéï éëåø

ÒéðêåìíÙðäÙ ýø (“ÇèðÙêëÙð”, “Òàïêûðëàð”, “ÁåëåìëåëÙð”)

 

À) ÔèãûëüëÙð êóëëàíûï, ìÙêòÙáåáåç òóðûíäà êå÷êåíÙ õèêÙÿëÙð òéçåï ñééëèáåç.

1 í÷å òéðêåì – ¯òêÙí çàìàíäà (òàðèõû)

2 í÷å òéðêåì – õÙçåðãå çàìàíäà (á¯ãåíãåñå)

3 í÷å òéðêåì – êèëÙ÷Ùê çàìàíäà (êèëÙ÷Ùãå)

Óêó÷ûëàðíû£ —àâàïëàðû òû£ëàíà.

      1 í÷å òéðêåì. Áåçíå£ ìÙêòÙáåáåç 1954 í÷å åëäà òéçåëãÙí. Áåðåí÷å äèðåêòîðû Áèê÷ÙíòÙåâ Ã. Ä.áóëãàí. Óë ìÙêòÙï áåëÙí 1954-1962 í÷å åëëàðäà —èòÙê÷åëåê èòêÙí. Áåðåí÷å òàïêûð ñî£ãû êû£ãûðàó áÙéðÙìå 11 óêó÷û é÷åí áóëãàí. Áûåë áåçíå£ ìÙêòÙï óêó÷ûëàðû ðàéîí »Ùì øÙ»Ùð îëèìïèàäàëàðûíäà 32 ïðèçëû óðûí àëäû.

2 í÷å òéðêåì. Á¯ãåíãå êéíäÙ ìÙêòÙïòÙ 1011 óêó÷û óêûé,  65 óêûòó÷û óêûòà. ÌÙêòÙáåáåç 2 ñìåíàäà ýøëè. Áåç òéðëå ôÙííÙðäÙí òèðÙí áåëåì àëàáûç, ò¯ãÙðÙêëÙðãÙ áèê òåëÙï ééðèáåç. ÊèòàïõàíÙäÙ êûçûêëû êèòàïëàð óêûéáûç. ÀøõàíÙäÙ òÙìëå ðèçûêëàð áåëÙí ñûéëàíàáûç. ÁÙéðÙìíÙðä٠ꯣåëëå êè÷ÙëÙð ¯òêÙðÙáåç.

3 í÷å òéðêåì. ÊèëÙ÷ÙêòÙ áåçíå£ ìÙêòÙáåáåç òàãûí äà çóððàê ó£ûøëàðãà  èðåøåð. Óêó÷ûëàðûáûç ðåñïóáëèêà »Ùì äéíüÿ îëèìïèàäàëàðû »Ùì ÿðûøëàðûíäà êàòíàøûð »Ùì —è£Ùð.

ÍÙòè—Ù ÿñàó. ÔèãûëüëÙðíå£ íè÷Ù çàìàí ôîðìàñû áàð? Êàéñû ôèãûëü òéðêåì÷ÙëÙðå ãåíÙ çàìàí êàòåãîðèÿñåí àëà? (ÕèêÙÿ »Ùì ñûéôàò ôèãûëüëÙð)

 

Ù) Ôèãûëü òéðêåì÷ÙëÙðå òóðûíäà àëãàí áåëåìíÙðåí èñêÙ òéøåð¯.

ÒéðêåìíÙðäÙ ýø. Òéðëå ôèãûëü òéðêåì÷ÙëÙðå êóëëàíûï, êå÷êåíÙ ê¯ëÙìëå õèêÙÿëÙð òéç¯.

1 í÷å òéðêåì – Áåðåí÷å óêûòó÷ûì.

2 í÷å òéðêåì – ÌÙêòÙáåì ãîðóðëûãû.

3 í÷å òéðêåì – ßðàòêàí ôÙíåì.

ÍÙòè—Ù ÿñàó. ÔèãûëüëÙð íè÷Ù òéðêåì÷ÙãÙ á¯ëåíÙ? Çàòëàíûøëû »Ùì çàòëàíûøñûç ôèãûëüëÙðíå ñàíàï ÷ûãó. 

Á) ÌÙêòÙï òóðûíäà øèãûðü óêûëà, óêó÷ûëàð ôèãûëüëÙðíå ÿçûï áàðàëàð, òéðêåì÷ÙëÙðåí áèëãåëèëÙð.

Êàé÷àí ãûíà ñèí, ìÙêòÙáåì,

Êàáóë èòòå£ êî÷àãû£à

ÕÙðåô òàíûï, óêûé – ÿçà

Áåëìè èäåê óë ÷àãûíäà.

Äóñòûáûç áóëäû Ùëèôáà

ÄÙôòÙðëÙð, êàëÙì, ïàðòàáûç

Áåëåì áèðãÙí ìÙêòÙáåáåçíå

ÕéðìÙòëèáåç, ÿðàòàáûç.

Òóãàí òåëíå£ ìàòóðëûãûí,

Áéåêëåãåí, ãàäèëåãåí

À£ëàðãà äà ñèí ééðÙòòå£

Õàëêûáûçíû£ äà»èëûãûí.

Íûê êàíàòëàð êèðÙê áåçãÙ

Òîðìûø ¯ðëÙðåí ìåíÙðãÙ

Çóð ¯ñêÙ÷ ñèí ìÙêòÙáåáåçíå

ÕéðìÙòêÙ, äàíãà ê¯ìÙðãÙ.

 

Â) Áåëåì òóðûíäà ìÙêàëüëÙð, ÙéòåìíÙð Ùéò¯, ôèãûëüëÙðíå òàáó.

 

Ã) “ʯ£åëëå òÙíÙôåñ” (“Äéíüÿäà è£ ìàòóð èë “ —ûðû áàøêàðûëà)

 

Ä) Êàðòî÷êàëàð áåëÙí ýø. Ôèãûëü þíÙëåøëÙðåí äéðåñ áèëãåëÙ¯.

ÍÙòè—Ù ÿñàó.

 

Å) Áîåðûê ôèãûëüëÙð êóëëàíûï, ìÙêòÙïòÙ ¯ç – ¯çå£íå òîòó êàãûéäÙëÙðåí ÙéòåðãÙ.

 

Æ)”Ôèãûëü“ òåìàñûíà òåñòëàð.

1.ÔèãûëüãÙ òóðû êèëãÙí áèëãåëÙìÙíå ê¯ðñÙòåãåç.

À) ïðåäìåòíû£ áèëãåñåí áåëäåðÙ;

Á) ïðåäìåòíû áåëäåðÙ

Â) ïðåäìåòíû£ ýøåí, õÙðÙêÙòåí áåëäåðÙ

2 Êàéñû ôèãûëü þíÙëåøåíå£ êóøûì÷àñû þê?

À) êàéòûì

Á) òéï

Â) óðòàêëûê þíÙëåøå.

3 Êàéñû þíÙëåøòÙ ¯òÙ¯÷å ýøíå êåì áåëÙíäåð áåðãÙëÙï ýøëè?

À) òéï

Á) òéøåì

Â) óðòàêëûê

4 Çàòëàíûøëû ôèãûëüëÙð.

À) õÙë ô., èñåì ô., áîåðûê ô.

Á)õèêÙÿ, áîåðûê, øàðò ô.

Â) õèêÙÿ, áîåðûê, èíôèíèòèâ.

5 Êèåê êàçëàð î÷à ê¯êòÙ,

Ò¯øëÙðåíÙ —èëëÙð óðàëà (ØíÙñ Èñõàêîâ)

Áó øèãûðü þëëàðûíäà ôèãûëüëÙð íèíäè —éìëÙ êèñÙãå áóëûï êèëãÙí? 

À) èÿ

Á) õÙáÙð

Â) òÙìàìëûê

6 –Ùìèëíå£ êàéòóûí àòà – àíàñû ò¯çåìñåçëåê áåëÙí êéòÙ èäå. (Íóð ØõìÙäèåâ) Êàéòóûí ôèãûëå íèíäè —éìëÙ êèñÙãå áóëûï êèëãÙí?

À)èÿ

Á) õÙáÙð

Â) òÙìàìëûê

7 Êàéòòû, áèðäå, àëäû. ÔèãûëüëÙðíå£ çàò – ñàíûí áèëãåëÙðãÙ.

À) 2 çàò, á.ñ.

Á) 3 çàò, á.ñ.

Â) 2 çàò, ê.ñ.

8 Øàðò ôèãûëü íÙðñÙ áåëÙí òéðëÙíìè?

À) çàò – ñàí

Á) çàìàí áåëÙí

Â) áàðëûê – þêëûê

9 Êàãó – ñóãó, àðó – òàëó – ÿñàëûøëàðû ÿãûííàí áó ôèãûëüëÙð

à) òàìûð

á) ïàðëû

â) êóøìà

10 Êèåìå£Ù êàðàï êàðøû àëàëàð,

Àêûëû£à êàðàï îçàòàëàð. (ÌÙêàëü)

Áîëàð ìÙãúíÙëÙðå áóåí÷à íèíäè ôèãûëüëÙð?

À) ñèíîíèì

Á) àíòîíèì

Â) îìîíèì

 

3 ÄÙðåñêÙ íÙòè—Ù ÿñàó

 Ôèãûëü òóðûíäà íÙðñÙëÙð áåëäåê?

 

Òàêòàäàãû —éìëÙëÙðäÙí ôèãûëüëÙðíå òàáûï, ìîðôîëîãèê àíàëèç ÿñàðãà. 2 óêó÷û òàêòàäà ýøëè.

* 1-2 ôèãûëüíå áàðëûê òéðêåì÷ÙëÙðãÙ äÙ êóÿðãà.

 

4 ÄÙðåñêÙ éîìãàê ÿñàó

 ÒéðêåìíÙðíå£ ýøåí áÙÿëÙ¯, ¯ç – ¯çå£Ù áèëãåëÙð êóþ.

 

5 èé ýøå.

 ÊàãûéäÙëÙð äÙôòÙðåí òóëûëàíäûðûðãà.

2-3 ôèãûëüíå áàðëûê òéðêåì÷ÙëÙðãÙ äÙ êóÿðãà.

 


Àìèðõàí Åíèêè. Ìàòóðëûê.

farida11 | 03 Èþíü, 2010 16:02

ÄÙðåñíå£ òåìàñû: Êåøåíå£ ìàòóðëûãû íÙðñÙäÙ?

                               (Ø. Åíèêè. “Ìàòóðëûê”õèêÙÿñå)

Ìàêñàòû: Óêó÷ûëàðãà “Ìàòóðëûê” õèêÙÿñåíå£ èäåÿ ý÷òÙëåãåí à÷ó;

                 ìàòóðëûê òéøåí÷Ùñåí à£ëàòó;

                 è—àäè ôèêåð ééðò¯ ñÙëÙòåí ¯ñòåð¯;

                 àòà – àíàëàðãà, éëêÙííÙðãÙ êàðàòà õéðìÙò, ìè»åðáàíëûëûê

                 õèñëÙðå òÙðáèÿëÙ¯.

–è»àçëàó: Ø.Åíèêè ïîðòðåòû, ÙñÙðëÙðåííÙí êèòàï ê¯ðãÙçìÙñå, ïðîåêòîð,   

                 ýêðàí, ìÙêàëüëÙð, øèãûðüëÙð.

 

ÄÙðåñ áàðûøû

    1.Îåøòûðó ìîìåíòû.

-         Óêó÷ûëàð, áåç ñåçíå£ áåëÙí Òàòàðñòàííû£ õàëûê ÿçó÷ûñû Øìèðõàí Åíèêè è—àòûí ééðÙí¯íå äÙâàì èòÙáåç. Àëäàãû äÙðåñëÙðäÙ áåç àíû£ òîðìûø þëû, è—àòû áåëÙí òàíûøûï ¯òêÙí èäåê èíäå. Áåç àíû õèêÙÿëÙð  îñòàñû äèï àòàäûê.Ñåç àíû£ íèíäè õèêÙÿëÙðåí ÿðàòûï óêûäûãûç?

-         “Áàëà”, “Êåì —ûðëàäû”, “Áåð ãåíÙ ñÙãàòüêÙ”,”Êóðàé”, “Ìàòóðëûê” ...

-         ÕèêÙÿëÙðåí èñêÙ òéøåðåï êèòèê Ùëå, áó éçåê êàéñû ÙñÙðäÙí?

(Óêó÷ûëàð ýêðàíäà ÿçûëãàí éçåêëÙðíå óêûéëàð, êàéñû ÙñÙðäÙí èêÙíåí Ùéòåï áàðàëàð)

-         Óêó÷ûëàð, á¯ãåí áåç ñåçíå£ áåëÙí ÿçó÷ûíû£ “Ìàòóðëûê” õèêÙÿñå áóåí÷à ñééëÙøåðáåç. ÄÙðåñåáåçíå£ èñåìå äÙ “Êåøåíå£ ìàòóðëûãû íÙðñÙäÙ?” äèï àòàëà. ÄÙðåñíå£ ýïèãðàôû èòåï õàëûêûáûçíû£ àêûëëû ñ¯çëÙðåí  àëäûì.

          Òûøêû ìàòóðëûãû£ áåëÙí ìàêòàíìà,

         Ý÷êå ìàòóðëûãû£ áåëÙí ìàêòàí

                Ìàòóðëûê ê¯ëìÙê áåëÙí ñÙäÙôòÙ ò¯ãåë,

               Îÿò áåëÙí ÙäÙïòÙ

-         Áåç áó ìÙêàëüëÙðíå£ ìÙãúíÙëÙðå òóðûíäà äÙðåñ äÙâàìûíäà ñééëÙøåðáåç. ØñÙðíå£ èñåìåíÙ èãúòèáàð èòèê Ùëå, íÙðñÙ ñî£ óë ìàòóðëûê?

-         Êåøåíå£ òûøêû êûÿôÙòå, ìàòóð êèåí¯, òàáèãàòüíå£ ìàòóðëûãû...

(À£ëàòìàëû ñ¯çëåêòÙí ìàòóðëûê ñ¯çåíÙ à£ëàòìà áèðåëÙ: ìàòóð, ÿãûìëû, ñééêåìëå, ¯çåíÙ íûê —Ùëåï èòÙ òîðãàí òûøêû êûÿôÙò; áàðëûê ìàòóð, ã¯çÙë, ꯣåëãÙ ðÙõÙòëåê áèðÙ òîðãàí ê¯ðåíåøëÙð)

-         Òûøêû ìàòóðëûê êûíà áóëàìû?

-         ʯ£åë ìàòóðëûãû, ý÷êå ìàòóðëûê òà áóëà.

-         ÄèìÙê, áó ÙñÙðíå£ òéï òåìàñû – êåøåëÙðíå£ ý÷êå ìàòóðëûãû, ꯣåë ñàôëûãû òóðûíäà èêÙí. ØéäÙãåç, ÙñÙðíå£ êûñêà÷à ý÷òÙëåãåí èñêÙ òéøåðåï àëûéê Ùëå.

(Óêó÷ûëàð êûñêà÷à ãûíà ý÷òÙëåêíå èñêÙ òéøåðÙëÙð)

-          ßçó÷û ¯çåíå£ ÙñÙðåí “Ìàòóðëûê” äèï àòûé. ØéäÙãåç, óêó÷ûëàð, ÙñÙðäÙí ìàòóðëûêíû ýçëèáåç.

-         ßçãû òàáèãàòüíå£ ìàòóðëûãû, øÙêåðòëÙðíå£ ¯çàðà ìéíÙñÙáÙòëÙðåíå£ ìàòóðëûãû, ÁÙäðåòäèííå£ Ùòè - ÙíèñåíÙ, áàáàñûíà áóëãàí õéðìÙòå, òéï ãåðîéíû£ ꯣåë ìàòóðëûãû, óêóãà, êèòàï – äÙôòÙðëÙðåíÙ áóëãàí ñàê êàðàø...

-         ÄèìÙê, ìàòóðëûê ê¯ï òéðëå áóëà èêÙí, áåç á¯ãåí øóë òóðûäà ñééëÙøåðáåç.

Ýêðàíäà  ìàòóðëûê  äèãÙí ÿçó ÷ûãà.

-         Òéï ãåðîé ÁÙäðåòäèíãÙ õàðàêòåðèñòèêà áèðèê Ùëå.

-         Óë òûðûø, ÷ûäàì,  êè£ ê¯£åëëå, êóíàê÷ûë, Ùòè - ÙíèñåíÙ õéðìÙò áåëÙí êàðûé...

(Óêó÷ûëàð —àâàïëàðûí ÙñÙðäÙãå éçåêëÙð áåëÙí äÙëèëëÙï áàðàëàð, ýêðàíäà ÁÙäåðòäèíãÙ õàñ ñûéôàòëàð ÷ûãà).

-         ÁÙäðåòäèí – øÙêåðò.ØÙêåðò óë óêó÷û äèãÙí ñ¯ç. Ñåç äÙ óêó÷ûëàð. Ñåç íèíäè øàðòëàðäà ÿøèñåç äÙ, ÁÙäðåòäèí íèíäè øàðòëàðäà ÿøÙãÙí? ÁÙäðåòäèíãÙ õàñ íèíäè ñûéôàòëàð áàð ñåçäÙ? ®çåãåç áåëÙí ÷àãûøòûðûï êàðàãûç Ùëå.

-         ØñÙðäÙ øóøû ìàòóðëûêêà íÙðñÙ êàðøû êóåëà?

-         ßìüñåçëåê. (Ýêðàíäà ÷ûãà)

(À£ëàòìàëû ñ¯çëåêòÙí ÿìüñåçëåê ñ¯çåíÙ à£ëàòìà áèðåëÙ: ꯣåëñåçëåê, øûêñûçëûê, òóïàñëûê, ìàòóðëûãûí —óþ, ÿìüñåç õÙëãÙ êèë¯)

-         ØñÙðäÙ íÙðñÙ ÿìüñåç èòåï áèðåëÙ?

-         ÁÙäðåòäèííå£ éå, ÷Ù÷Ùê àâûðóû àðêàñûíäà çÙãûéôüëÙíåï êàëãàí Ùíèñå, êàðò áàáàñû, óêó é÷åí øàðòëàðíû£ áóëìàâû, êèãÙí êèåìíÙðå...

Ýêðàíäà áîðûíãû éé ê¯ðåíåøå ê¯ðñÙòåëÙ.

-         ËÙêèí áåðåí÷å êàðàøêà ÿìüñåç áóëûï ê¯ðåíãÙí áó ê¯ðåíåøëÙð Ùêðåí ãåíÙ íÙðñÙãÙ àëûøûíà?Óë éåíÙ êàéòêà÷ ¯çåí íè÷åê òîòà?

Óêó÷ûëàð ÁÙäðåòäèííå£ Ùòèñå áåëÙí íè÷åê ê¯ðåø¯ëÙðå, ÙíèñåíÙ, áàáàñûíà ìéãàìÙëÙñå òóðûíäà ñééëèëÙð.

-         ÁÙäðåòäèííå£ ÙíèñåíÙ áóëãàí êàðàøû íèíäè î÷ðàêëàðäà ê¯ðåíÙ? ØñÙðäÙí òàáûï óêûéê Ùëå.

Óêó÷ûëàð òàáûï óêûéëàð. Àíà áåëÙí áàëà àðàñûíäàãû ìàòóð ìéíÙñÙáÙòíå òàñâèðëàãàí þëëàðíû ìàãíèòîôîí ÿçìàñûííàí òû£ëûéëàð.

-    ÁÙäðåòäèíãÙ òàãûí íèíäè ìàòóð ñûéôàòëàð éñòÙëäå?

-         Øòè - Ùíèñåí çóðëàó, õéðìÙòëÙ¯.

-         Ýêðàíãà êàðûéê Ùëå , óêó÷ûëàð, íèíäè ìàòóð ñ¯çëÙð ÿçûëãàí àíäà?

             Àòà – àíàñûí çóðëàãàí áàëà áÙõåòëå áóëûð

-         Óêó÷ûëàð, ÁÙäðåòäèííå£ Ùíèñå àâûðó àðêàñûíäà ãàðèïëÙíåï êàëà, ëÙêèí ÙíèëÙðíå ìàòóðãà, ÿìüñåçãÙ, ÿøüêÙ, êàðòêà á¯ëÙëÙðìå? ºè÷ þê. Ðîáåðò Ìè£íóëëèííû£ “Øíèåì, ê¯ç íóðûì!” äèãÙí øèãûðåí òû£ëàï êàðûéê Ùëå.

            ØíêÙñåí áèê òåëÙñÙ äÙ

            Ñàéëàï àëàëìûé êåøå.

            Àíû áåçãÙ õîäàé áèðÙ

            Óë ôÙêàòü õîäàé ýøå

                               ØíêÙé óë ÷èò – ÿò áóëàëìûé

                               Ãàçèç ãåíÙ áóëàëà!

                               Áåçíå£ é÷åí óë – Èëà»è,

                               Áåçíå£ é÷åí óë – Àëëà!

            ØíêÙé óë ÿìüñåç áóëàëìûé,

            ïçÙë ãåíÙ áóëàëà!

            ØíêÙå£Ù ìÙõÙááÙòëå,

            ÌÙðõÙìÙòëå áóë, áàëà!

                              ØíêÙé ꯣåëå, »àé, ñèçãåð –

                              Áàðñûí äà áåëÙ áèò óë...

                              ØíêÙéíå ñàéëàï àëìûéëàð

                              ÁåðäÙíáåð ãåíÙ áèò óë!

-         Óêó÷ûëàð, ÁÙäðåòäèííå£ ÙíèñåíÙ óéíàï ê¯ðñÙòêÙí êéåí òû£ëàï êàðûéê Ùëå.

Áåð óêó÷û ñêðèïêàäà “Ñàëêûí ÷èøìÙ” êéåí óéíûé.

-         ÄèìÙê, ÿìüñåçëåêíå íÙðñÙ —è£äå?

-         Ìàòóðëûê.

-    Íèíäè ìàòóðëûê?

-         ʯ£åë ìàòóðëûãû .

Ýêðàíäàãû ìÙêàëüëÙðíå óêûéáûç.

           Òûøêû ìàòóðëûãû£ áåëÙí ìàêòàíìà,

           ý÷êå ìàòóðëûãû£ áåëÙí ìàêòàí.(ÌÙêàëü)

 

           Ìàòóðëûê ê¯ëìÙê áåëÙí ñÙäÙôòÙ ò¯ãåë,

          Îÿò áåëÙí ÙäÙïòÙ.                    (ÌÙêàëü)

ØñÙðãÙ ÿêûí÷à íÙòè—Ù ÿñàëà.

-         Óêó÷ûëàð, áåç áéòåíåáåç äÙ ìàòóð áóëûðãà ÿðàòàáûç, êèåìíÙðåç äÙ, ÷Ù÷ëÙðåáåç äÙ ìàòóð. Òàòàð õàëêûíäà  òàãûí áåð ìÙêàëü áàð:”Êèåìå£Ù êàðàï êàðøû àëàëàð, àêûëû£à êàðàï îçàòàëàð”. Ý÷êå ìàòóðëûêêà èãúòèáàð  èòêÙíåãåç áàðìû ñåçíå£? Óéëàãûç Ùëå,ñåç ìàòóðìû? Áåç êàé÷àí ìàòóð  áóëàáûç?

Óêó÷ûëàðíû£ —àâàïëàðû.

-         Øíèñå ÁÙäðåòäèí áåëÙí ãîðóðëàíà. Íè é÷åí ãîðóðëàíà óë àíû£ áåëÙí? ÁÙäðåòäèí ãîðóðëàíûðëûê øÙêåðìå? Áåçíå£ áåëÙí ÙíèëÙðåáåç ãîðóðëàíàìû?

-         ÄèìÙê, ÙñÙð òàãûí êåìíÙð òóðûíäà?

-         ØíèëÙð òóðûíäà.

            ßêòûëûê – êîÿø ÿíûíäà,

            ßõøûëûê - Ùíè ÿíûíäà  (ýêðàíäà)

-         ØíèëÙð òóðûíäà íèíäè ÙñÙðëÙð óêûãàíûãûç áàð?

-         “è÷ êûç”, “Àíà”, “ÔÙðèäÙíå£ òóãàí êéíå”...

-         Øóøû õèêÙÿíå èñêÙ òéøåðèê Ùëå.

×àãûøòûðàáûç.

Áåðñå – îÿëà, õóðëàíà, èêåí÷åñå – ãîðóðëàíà, ÿðàòà, õéðìÙò èòÙ.

-         ØíèëÙð òóðûíäà øèãûðüëÙð, ìÙêàëüëÙð àëûï êèëåðãÙ èäå, êåìíÙí áàøëûéáûç.

Óêó÷ûëàð ÙíèëÙð òóðûíäà øèãûðüëÙð, ìÙêàëüëÙð ñééëèëÙð.

Àíà êóåíû òóííàí —ûëûðàê.

Àíà —ûëûñû – êîÿø —ûëûñû.

Àòà – àíàíû òû£ëàãàí àäÙì áóëãàí, òû£ëàìàãàí ÙðÙì áóëãàí.

-         Óêó÷ûëàð, ñåçíå£ àëäûãûçäà “Àòà – àíà õàêëàðû”äèãÙí êèòàï÷ûê ÿòà. Òàíûøûï ÷ûãûéê Ùëå.Êàéñû þëëàðíû êû÷êûðûï óêûï áèðÙñåãåç êèëÙ?(Óêó÷ûëàð óêûéëàð)

1 óêó÷û Ô.ßðóëëèííû£ “Êàëûéê âàêûòûíäà ñîðàï” äèãÙí øèãûðåí ñééëè.

Îçûí – îçûí, íÙðñÙ îçûí?-                              

Îçûí – îçûí áÙõåò þëû.

®ç áÙõåòåíÙ áàðà êåøå                              

Êàéâàêûòòà ãîìåð áóå.                   

      Îëû –îëû íÙðñÙ îëû?

      Àòà – àíà õàêû îëû.

      Îíûòìàñûí èäå êåøå

      ®ëãÙí÷åãÙ êàäÙð øóíû.

Àâûð – àâûð, íÙðñÙ àâûð?

Àâûð – àíàëàð êàðãûøû.

Áó êàðãûøíû àëãàííàðíû

ÊéòÙ Ñàê – Ñîêëàð ÿçìûøû.

      Åðàê – åðàê, íÙðñÙ åðàê?

      ®òêÙííÙðãÙ þëëàð åðàê.

      Àòà – àíà ôàòèõàñûí

      Êàëûéê âàêûòûíäà ñîðàï.

-ÄÙðåñêÙ íÙòè—Ù ÿñûéáûç.Ø.Åíèêèíå£ “Ìàòóðëûê” õèêÙÿñå áåçíå íÙðñÙãÙ ééðÙòÙ?

Óêó÷ûëàð ¯ç ôèêåðëÙðåí ÙéòÙëÙð.

Áàëà áåëÙí àíà àðàñûíäà áóëãàí ìÙõÙááÙò ìàòóðëûãû, éëêÙííÙðãÙ õéðìÙò, ìàòóðëûêíû ê¯ðÙ áåë¯ ».á.ø.

ÁèëãåëÙð êóåëà.

èé ýøå. 1)ÁÙäðåòäèíãÙ õàðàêòåðèñòèêà áèðåðãÙ;

               2)”ÍÙðñÙ óë ìàòóðëûê?”äèãÙí òåìàãà êå÷êåíÙ ê¯ëÙìëå õèêÙÿ òéçåðãÙ;

               3)ØíèëÙðãÙ áàãûøëàíãàí ìÙêàëü, ÙéòåìíÙð òóïëàðãà.

ÄÙðåñ Ñàëàâàò áàøêàðóûíäà Ð. Ìè£íóëëèííû£ “ØíêÙéíå£ äîãàëàðû” äèãÙí —ûð áåëÙí òÙìàìëàíà.

 

 


Øàìèëü Ðàêèïîâ

farida11 | 03 Èþíü, 2010 16:00

Òåìà:  ×Ù÷ÙêëÙð ìÙ£ãå ñééëÙð...

         (Ø.ÐÙêûéïîâíû£ “×Ù÷ÙêëÙð ñééëè áåëÙ”ïîâåñòå áóåí÷à)

Ìàêñàò:  Ø.ÐÙêûéïîâíû£ “×Ù÷ÙêëÙð ñééëè áåëÙ”ïîâåñòåí éîìãàêëàó;

ÙñÙð áóåí÷à ôèêåð àëûøó áàðûøûíäà óêó÷ûëàðíû£ ìéñòÙêûéëü ôèêåð ééðò¯ ñÙëÙòëÙðåí àðòòûðó; óêó÷ûëàðäà òóãàí ÿê »Ùì àíû£ êà»àðìàííàðû áåëÙí ãîðóðëàíó õèñëÙðå òÙðáèÿëÙ¯; ñÙëàìÙò, òûíû÷  ÿøÙ¯íå£ Ù»ÙìèÿòåíÙ èãúòèáàðíû àðòòûðó.

 

–è»àçëàó: Ø.ÐÙêûéïîâíû£ ïîðòðåòû, ÙñÙðëÙðå, Áéåê Âàòàí »Ùì Øôãàí ñóãûøû ãåðîéëàðû òóðûíäà ãàçåòà – æóðíàë ìàòåðèàëëàðû, ÷Ù÷ÙêëÙð, êîìüþòåð, ìóëüòèìåäèà, óêó÷ûëàð ÿñàãàí ïðåçåíòàöèÿëÙð.

ÄÙðåñêÙ Ùçåðëåê.

1 í÷å òéðêåì.”Ñîâåòëàð Ñîþçû ãåðîéëàðû – áåçíå£ ÿêòàøëàðûáûç” – ìàòåðèàë òóïëàó, ïðåçåíòàöèÿ ÿñàó.

2 í÷å òéðêåì.”Áàòûðëûê ê¯ï òéðëå óë...” – òûíû÷ åëëàðäà »Ùëàê áóëãàí ÿêòàø ñîëäàòëàð òóðûíäà ìàòåðèàë òóïëàó.

Èíäèâèäóàëü áèðåìíÙð. Áàòûðëûê òóðûíäà ìÙêàëüëÙð, ðÙñåìíÙð.

ÄÙðåñ òèáû: ÁÙéëÙíåøëå ñééëÙì ¯ñòåð¯, éîìãàêëàó äÙðåñå.

ÄÙðåñòÙ êóëëàíûëãàí ìåòîä »Ùì àëûìíàð: äÙðåñëåê áåëÙí ýø, ïðåçåíòàöèÿëÙð ê¯ðñÙò¯, Ù£ãÙìÙ,ñîðàóëàðãà —àâàïëàð áèð¯.

ÄÙðåñòÙ êóëëàíûëãàí òåõíîëîãèÿëÙð:

Ì.ÌÙõì¯òîâíû£ ïðîáëåìàëû óêûòó,ìÙãúë¯ìàòè  òåõíîëîãèÿëÙð.

 

ÄÙðåñíå£ ýïèãðàôû.

Áàòûðëûê óë – ðóõè ìàòóðëûê...ØíÙ øó£à ê¯ðÙ äÙ õàëêûáûç êåøå ꯣåëåíå£ ðóõè áéåêëåãåí þãàðû áÙÿëÙãÙí.Áàòûðëàðíû£ êûëãàí èçãå ãàìÙëëÙðå, äàíëû èñåìíÙðå ÙêèÿòëÙðãÙ ê¯÷êÙí, —ûðëàðãà êåðãÙí. Øóë îëóã áàòûðëûê àëäûíäà áåçíå£ ÷îð êåøåëÙðå ãåíÙ ò¯ãåë, êèëÙñå ãàñûðëàðäà ÿøÙ¯÷åëÙð äÙ áàøëàðûí èÿðëÙð Ùëå...

                                                                                                  Ìèíòèìåð ØÙéìèåâ

 

ÄÙðåñ áàðûøû.

1.  Îåøòûðó éëåøå.

  1. 2.      ÀêòóàëüëÙøòåð¯.

Óêûòó÷û ñ¯çå.

- Óêó÷ûëàð, áåç ÙäÙáèÿò äÙðåñåíäÙ Ø. ÐÙêûéïîâíû£ “×Ù÷ÙêëÙð ñééëè áåëÙ” äèãÙí ïîâåñòåí ééðÙíäåê. Øäèïíå£ òîðìûøû »Ùì è—àòû òóðûíäà íÙðñÙëÙð áåëÙñåç? Àíû£ íèíäè ÙñÙðëÙðåí óêûãàíûãûç áàð?

 - ØñÙð íÙðñÙ òóðûíäà?

- Ñóãûø, áàòûðëûê òóðûíäà.Ñîâåòëàð Ñîþçû ãåðîå Áàðûé ØÙâÙëèåâ òóðûíäà.

- Ñóãûø, ¯ëåì òóðûíäàãû ÙñÙð áóëñà äà, àâòîð ïîâåñòüíå£ èñåìåí “×Ù÷ÙêëÙð ñééëè áåëÙ” äèï àòàãàí. Íè÷åê óéëûéñûç, ÷Ù÷ÙêëÙð íÙðñÙ òóðûíäà ñééëÙð èäå?

- ×Ù÷ÙêëÙð ñóãûøòà áàòûðëûê ê¯ðñÙòêÙí èð – åãåòëÙðíå£ áàòûðëûãû, àëàðãà áóëãàí èõòèðàì òóðûíäà ñééëÙð èäå.

- Øéå, óêó÷ûëàð, ÷Ù÷ÙêëÙð áÙéðÙìíÙðäÙ ãåíÙ ò¯ãåë, êàéãûëû âàêûòòà äà òèðÙí õéðìÙò áèëãåñå èêÙí. ÌåíÙ ìèí êóëûìà ÷Ù÷ÙêëÙð òîòûï òîðàì. ºÙð ÷Ù÷Ùê áåð ãåíÙ áàòûð òóðûíäà ñééëÙñÙ äÙ, êåøåëÙð àëàð òóðûíäà ê¯áðÙê áåëåðëÙð, òûíû÷ òîðìûøíû£ êàäåðå òóðûíäà ê¯áðÙê óéëàíûðëàð èäå.×Ù÷ÙêëÙð óðûíûíà áåç ñééëèáåç á¯ãåí, áàòûðëàð òóðûíäà, áàòûðëûê òóðûíäà.

-         Êåì óë Áàðûé ØÙâÙëèåâ ? Àíû£ òóðûíäà íÙðñÙëÙð áåëÙñåç?    

- Áåç à£àðäà íèíäè ñûéôàòëàð ê¯ðäåê? Áó ñûéôàòëàðíû óë ¯çåíäÙ íè÷åê òÙðáèÿëè?

- Óêó÷ûëàð, ÙñÙðäÙ õàëêûáûçíû£ ãîðåô – ãàäÙòëÙðåí ÷àãûëäûðãàí éçåêëÙð äÙ áàð, øóë þëëàðíû òàáûï óêûéê Ùëå.

 - ÄèìÙê, ÙñÙð ñóãûø òóðûíäà ãûíà ò¯ãåë, òûíû÷ òîðìûø »Ùì àíû£ êàäåðå òóðûíäà äà èêÙí.ËÙêèí øóøû òûíû÷ëûêêà êàïìà – êàðøû ðÙâåøòÙ íÙðñÙ áàøëàíà?

 - Ñóãûø.

Óêó÷ûëàð äÙðåñëåêòÙí òàáèãàòüíå£ ìàòóðëûãûí òàñâèðëàãàí »Ùì ñóãûøíû£ äÙ»øÙòëå áóëóû òóðûíäàãû þëëàðíû òàáûï óêûéëàð.×àãûøòûðàëàð, íÙòè—Ù ÿñûéëàð.

-         Áàðûé ØÙâÙëèåâ – ñîëäàò.Óë ñóãûøòà íèíäè áàòûðëûê ê¯ðñÙòÙ?

1 óêó÷û Áàðûé ØÙâÙëèåâíå£ áàòûðëûãû òóðûíäà ñééëè.

  1. ß£à  áåëåìíÙðíå ¯çëÙøòåð¯.

-Óêó÷ûëàð, Áàðûé ØÙâÙëèåâ áàòûðëûãûí, òàðèõ÷ûëàð Ùéò¯åí÷Ù, 432 êåøå êàáàòëàâû áèëãåëå. Àðàëàðûíäà áåð õàòûí –êûç - Ðèììà Øåðñòíåâà »Ùì èêå ÿø¯ñìåð ìàëàé äà áàð. Áåçíå£ ðåñïóáëèêàäàí 20 äÙí àðòûê ñóãûø÷û êàáàòëûé áó áàòûðëûêíû. ÊåìíÙð òóðûíäà èøåòêÙíåãåç áàð?

- Ãàçèíóð Ãàôèÿòóëëèí, Õàôèç Çàðèïîâ, Àáäóëëà ÑÙëèìîâ, Áàðûé ØÙâÙëèåâ...

1 óêó÷û Ãàçèíóð Ãàôèÿòóëëèí òóðûíäà ñééëè.

Óêûòó÷û.

-  ØëáÙòòÙ, ñóãûø àÿóñûç. Óë áåðêåìíå äÙ àÿï òîðìûé. Ñóãûø äèãÙí ñ¯ç Ùéò¯ áåëÙí íÙðñÙ ê¯ç àëäûíà êèëÙ?  ʯç ÿøå, êàéãû, áÙõåòñåçëåê ...(ñëàéä)  Áåçíå£ ¯çåáåçíå£ ðàéîííàí äà Ùëåãå äÙ»øÙòëå  ñóãûøòà 10 ìå£íÙí àðòûê ÿêòàøûáûç êàòíàøêàí.Øóë êèò¯äÙí àëàðíû£ ÿðòûñûííàí àçðàãû ãûíà òóãàí – ¯ñêÙí —èðëÙðåíÙ ÙéëÙíåï êàéòà àëäû. Áåç èíäå àëäàãû äÙðåñëÙðäÙ áó äÙ»øÙòëå ñóãûøòà êàòíàøêàí ¯çåáåçíå£ Ùáè – áàáàëàðûáûç   ÿêè òóãàííàðûáûç  òóðûíäà ñééëÙøòåê. ÕÙòåð êèòàáû »Ùì “Àëàð —裯 áåëÙí êàéòòûëàð” äèãÙí êèòàï áåëÙí äÙ òàíûøòûê.  Äîøìàíãà ê¯ðñÙòêÙí áàòûðëûêëàðû é÷åí —é컯ðèÿòåáåçí壠 200 äÙí àðòûê êåøåñå è£ þãàðû ìàêòàóëû èñåìãÙ - Ñîâåòëàð Ñîþçû ãåðîå èñåìåíÙ ëàåê áóëäûëàð.Øóëàðíû£ 4 ñå áåçíå£ ðàéîííàí. ÌÙêòÙáåáåç êàðøûíäàãû ãåðîéëàð àëëåÿñûíäà àëàðíû£ ñûííàðû äà áàð. ÊåìíÙð àëàð?

- ØêðÙì ÂÙëèåâ, Ïåòð Ìàíàêîâ, Èâàí Íèêèòèí, ÔÙéçóëëà Ø»ëåòäèíîâ.(ñëàéä)  

- –Ùé áóå àëëåÿ ÷Ù÷ÙêëÙðãÙ ê¯ìåëåï óòûðà, ãåðîéëàð õéðìÙòåíÙ óòûðòûëãàí áó ÷Ù÷ÙêëÙð íÙðñÙ òóðûíäà ñééëÙð èäå èêÙí áåçãÙ?

 

Óêó÷ûëàð  ¯çëÙðå ÿñàãàí ïðåçåíòàöèÿëÙð áóåí÷à 4 ãåðîé òóðûíäà ñééëèëÙð.(ñëàéäëàð)

Áéåê —è£¯íå£ 65 åëëûãû ÿêûíëàøóû òóðûíäà ñééëÙø¯.

Ôèçêóëüòìèíóòêà.

4. Áåëåì »Ùì ê¯íåêìÙëÙðíå íûãûòó.

 Ô.ßðóëëèí áîëàé äè:

“Áàòûðëûê! ÍÙðñÙ ñî£ óë áàòûðëûê? Ãàçèíóðëàð, Ìàòðîñîâëàð øèêåëëå ê¯êðÙãå£

áåëÙí äîøìàí àìáðàçóðàñûí êàïëàóìû, ÙëëÙ ¯çå£ à÷ ÷àêòà ñî£ãû òåëåì èêìÙãå£ áåëÙí á¯ëåø¯ìå? ÊåøåëÙð   òéðëå - òéðëå áóëãàí êåáåê, áàòûðëûê òà ê¯ï òéðëå øóë”.

 Óêó÷ûëàð, á¯ãåí áåç áàòûðëûê, ãåðîéëûê òóðûíäà ñééëèáåç èêÙí, òûíû÷ âàêûòòà

áàòûðëûê ê¯ðñÙòêÙí ÿêòàø åãåòëÙðåáåç òóðûíäà äà ñééëÙìè÷Ù êàëà àëìûéáûç.

  Òàãûí áåç êåìíÙðíå£ áàòûðëûãû òóðûíäà ñééëè àëàáûç?

1 óêó÷û Àëüáåðò ØÙéõåòäèíîâ òóðûíäà ñééëè.(ñëàéäëàð)

Óêûòó÷û.

- 1979 í÷å åëäà Ñîâåò ãàñêÙðëÙðåí Øôãàíñòàí —èðåíÙ êåðòÙëÙð.Øóøû êéííÙí áàøëàï 1989 í÷û åëãà êàäÙð Øôãàí —èðåíäÙ ñîâåò õàëêûíû£ 15 ìå£ëÙï áàòûð óëûíû£ ÷Ù÷ÙêòÙé ãîìåðå éçåëäå. Øôãàí ñóãûøû òÙìàìëàíäû, ëÙêèí àíàëàðíû£ ê¯ç ÿøüëÙðå á¯ãåíãÙ÷Ù êèïìè, Ù ééðÙêëÙðäÙãå àâûð ÿðà ãîìåð áóå òéçÙëìÙÿ÷Ùê.Ø Òàòàðñòàí áó ñóãûøòà 257 åãåòåí þãàëòòû.  Øôãàí ñóãûøûí îíûòûðãà áåçíå£ õàêûáûç þê. Àçíàêàéíû£ 250 äÙí àðòûê èð – åãåòå Ùôãàí ñóãûøûíäà êàòíàøòû.10 åëäàí àðòûêêà ñóçûëãàí áó ñóãûøòà áåç äÙ 6 åãåòåáåçíå þãàëòòûê. 15 í÷å ôåâðàëü – ñîâåò ãàñêÙðëÙðåí  Øôãàíñòàííàí ÷ûãàðãàí êéí. Áåç á¯ãåí àëàðíû äà èñêÙ àëûðãà òèåø. ÊàáåðëÙðå éñòåíäÙãå ÷Ù÷ÙêëÙð  àëàð òóðûíäà íÙðñÙ ñééëÙð èäå èêÙí?

 

2 óêó÷û Íèêîëàé Êàíäàóðîâíû£ áàòûðëûãû áåëÙí òàíûøòûðà.(ñëàéäëàð)

-Áåçíå£ ìÙêòÙïíå òÙìàìëàãàí 2 åãåò- ÔÙíèñ Ãûéëôàíîâ áåëÙí Ôàÿç Ëàòûéïîâëàð äà Øôãàí ñóãûøûíäà áàòûðëàð÷à »Ùëàê áóëäûëàð.

      

 Óêó÷ûëàð ÔÙíèñ Ãûéëôàíîâ áåëÙí Ôàÿç Ëàòûéïîâëàð òóðûíäà ñééëèëÙð. 

 

  1. 5.      ÄÙðåñêÙ íÙòè—Ù ÿñàó.

         -  Ñóãûø äèãÙí ñ¯çíå èøåòêÙ÷, ê¯ç àëäûíà êîòî÷êû÷ ê¯ðåíåøëÙð êèëÙ, äèäåê, íÙðñÙëÙð àëàð? 

- ʯç ÿøå, êàéãû, áÙõåòñåçëåê, ...

-         Ñóãûø  ñ¯çåíå£ êàïìà – êàðøû ìÙãúíÙäÙãå ñ¯çå íèíäè ñ¯ç áóëûð?

-  Òûíû÷ëûê.

-                     Òûíû÷ëûê ñ¯çåí íè÷åê à£ëàòûðñûç?

- ßøÙ¯, éìåò, øàòëûê, ñÙëàìÙòëåê...(ñëàéäëàð)

- ÄèìÙê, áåç íÙðñÙ ÿêëû èêÙí?

- Áåç áó äéíüÿãà ÿðàòó, –èðíå ìàòóðàéòó é÷åí êèëãÙí. Áåç òûíû÷ëûê ÿêëû. Áåç ñÙëàìÙò ÿøÙ¯ ÿêëû.

 Óêó÷ûëàð, ºÙéêÙëëÙðäÙãå, ãåðîéëàð àëëåÿñûíäàãû ÷Ù÷ÙêëÙð õéðìÙò, èõòèðàì áèëãåñå áóëûï óòûðàëàð. ÒåëëÙðå áóëñà, àëàð »Ùð ¯òêÙí êåøåãÙ ìåíÙ øóëàð òóðûíäà ñééëÙðëÙð èäå.–èð ééçåíäÙ ñóãûøëàð êàáàòëàíìàñûí, ÿøü åãåòëÙðíå£ ãîìåðëÙðå âàêûòñûç éçåëìÙñåí, Ùòè - ÙíèëÙð êàéãû ÿøå ò¯êìÙñåí èäå.

Áåçíå£ äÙðåñåáåç “×Ù÷ÙêëÙð ìÙ£ãå ñééëÙð” äèï èñåìëÙíãÙí èäå. ÊåìíÙð òóðûíäà ñééëÙäåëÙð ÷Ù÷ÙêëÙð? Óêó÷ûëàð, ñåç  ÷Ù÷ÙêëÙðíå£ êèëÙ÷ÙêòÙ áàðû òèê íÙðñÙ òóðûíäà ãûíà ñééëÙâåí òåëèñåç?

-         ÁÙõåò, êóàíû÷ëû õÙëëÙð òóðûíäà ãûíà. Áåç àëàðíû á¯ëÙê èòåï, ÿêûííàðûáûçãà, òóãàííàðûáûçãà øàòëûê éëÙøèê.

Ñëàéä – ×Ù÷ÙêëÙð áÙõåò, øàòëûê, ñÙëàìÙò ÿøÙ¯ ðÙâåøå òóðûíäà ñééëÙñåí!

  1. èé ýøå.

1) ßêòàø ãåðîéëàð òóðûíäà ìàòåðèàë òóïëàóíû äÙâàì èòÙðãÙ.

2)“Ãåðîéëàð ¯ëìèëÙð” äèãÙí òåìàãà õèêÙÿ ÿçàðãà.

 

 

 


Â.Õàçèåâ

farida11 | 03 Èþíü, 2010 15:58

         ʯðåíåêëå ïåäàãîã, ãàëèì, ñóãûø »Ùì õåçìÙò âåòåðàíû, ÐÑÔÑÐ íû£ ìÙãàðèô  îòëè÷íèãû, Òàòàðñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû£ àòêàçàíãàí óêûòó÷ûñû ÂÙëè Õà—èÙõìÙò óëû Õà—èåâíû£ ñóãûøòàí ñî£ãû åëëàðäàí àëûï ãîìåðåíå£ ñî£ãû åëëàðûíà êàäÙð áóëãàí òîðìûø þëû »Ùì è—àòû àåðó÷à èãúòèáàðãà ëàåê.

        Ãóìàíèòàð ôÙííÙðíå »Ùì òàòàð ìÙãúðèôÙòåí ¯ñòåð¯ãÙ çóð éëåø êåðòêÙí ìéõòÙðÙì  øÙõåñëÙðíå£ áåðñå áóëãàí ÂÙëè Õà—èåâ ê¯ïêûðëû ýø÷Ùíëåê àëûï áàðà.

       Áåðåí÷åäÙí, óë – ê¯ï ñàíëû äÙðåñëåêëÙð àâòîðû. Òàòàð ìÙêòÙïëÙðåíäÙ áåëåì àëãàí ê¯ï áóûí óêó÷ûëàð òàòàð ÙäÙáèÿòûí , íèãåçäÙ, Â. Õ. Õà—èåâ òéçåãÙí óêó          Ùñáàïëàðû áóåí÷à óêûãàííàð. Óë äÙðåñëåêëÙð 1937 – 1965 í÷å åëëàð àðàëûãûíäà óííàí àðòûê òàïêûð áàñûëûï ÷ûêêàí.

      6 - 7 êëàññëàð é÷åí ÙäÙáèÿò äÙðåñëåêëÙðå, õðåñòîìàòèÿëÙð, ìàòóð ÿçó áóåí÷à ñòåíà òàáëèöàëàðû, ìåòîäèê à£ëàòìàëàðû, äÙôòÙðëÙðå, ê¯ðñÙòìÙ ìàòåðèàëëàð, »è÷øèêñåç, ê¯ï áóûí óêó÷ûëàðûíà òåëåáåçãÙ ìÙõÙááÙò óÿòóãà, ìàòóð »Ùì ãðàìîòàëû ÿçóãà ÿðäÙì èòêÙíäåð.

     Èêåí÷åäÙí, óë áèê ê¯ï ïðîãðàììàëàð àâòîðû. 1935 í÷å åëäàí áàøëàï 1957 í÷å åëãà êàäÙð óë óíëàï ïðîãðàììà ÿçóäà êàòíàøêàí. 1935, 1938, 1954, 1959 í÷û åëëàðäà “Òàòàð ïåäàãîãèÿ òåõíèêóìíàðû é÷åí òàòàð ÙäÙáèÿòû ïðîãðàììàëàðû”,  1954, 1957 í÷å åëëàðäà “Ïåäó÷èëèùåëàðäà òàòàð òåëå ìåòîäèêàñû óêûòó ïðîãðàììàëàðû, 1957 í÷å åëäà “Áàøëàíãû÷ ìÙêòÙï ïðîãðàììàñû”  òéçè.

      ʯïêûðëû ýø÷Ùíëåêíå£ òàãûí áåð þíÙëåøå – òàðèõè »Ùì ê¯ðåíåêëå øÙõåñëÙðãÙ áàãûøëàíãàí ìÙêàëÙëÙð ÿçó. Ãàëèìíå£ áó ýø÷Ùíëåãå àåðó÷à 70 – 80 í÷å åëëàðäà êîëà÷ àëà. “Ñîö. Òàòàðñòàí “,” Òàòàðñòàí õÙáÙðëÙðå”, “ÌÙäÙíè —îìãà”, “Âàòàíûì Òàòàðñòàí”, “ØÙ»ðè Êàçàí”, “Ñàáàí òóé” ãàçåòàëàðûíäà, “Êàçàí óòëàðû”, “ÌÙãàðèô”, “Ìèðàñ” æóðíàëëàðûíäà àíû£ ê¯ðåíåêëå øÙõåñëÙð òóðûíäà ê¯ï êåíÙ ìÙêàëÙëÙðå ÷ûãûï êèëÙ.ÌÙñÙëÙí. 1981 í÷å åëãû “Ñîö. Òàòàðñòàí” ãàçåòàñûíäà “Êàçàíäà òàðèõè èñòÙëåêëÙð, »ÙéêÙëëÙð”, 1987 åëãû ãàçåòàëàðíû£ 1 ñàíûíäà “ÌÙãàðèô ìóçåå òàðèõû òóðûíäà”, “Òàòàðñòàí õÙáÙðëÙðå” ãàçåòàñûíäà”Øëë¯êè”íå£ ÿçûëó òàðèõû”, “Ñàäðè Ìàêñóäè”, 1998 åëäà “Âàòàíûì Òàòàðñòàí” ãàçåòàñûíäà “ÄÙðäåìÙíä – ìÙãúðèôÙò÷å øÙõåñ”, 1996 åëäà “ÌÙäÙíè —îìãà” ãàçåòàñûíäà Êàçàí äÙ¯ëÙò ïåä. Óíèâåðñèòåòû òàðèõû òóðûíäà ìÙêàëÙëÙðå ÷ûãà.

     “ÌÙãàðèô” —óðíàëûíû£ 1991 í÷å åë, 11 í÷å ñàíûíäà ãàëèì – óêûòó÷ûíû£ ïåäàãîã »Ùì òàðèõ÷û ºàäè Àòëàñè òóðûíäà, 6 í÷û ñàíûíäà “Êàäåðëå ÿäêàðü” äèï èñåìëÙíãÙí ìÙêàëÙñåíäÙ Êàñûéì Òóéáàêòèí òóðûíäà ÿçìàëàðû áàð. Êåì ñî£ óë Òóéáàêòèí? ÈñåãåçãÙ òéøåðåï ¯òÙì :” ÌéõÙììÙäèÿ” ìÙäðÙñÙñå øÙêåðòå, ìéãàëëèì, ðåâîëþöèîíåð, Àñòðàõàíü Ìéñåëìàí õÙðáè êîìèññàðèàòû  ðÙèñå. Ã. Òóêàé 1911 åëäà Àñòðàõàíüãà àíäàãû óêûòó÷ûëàð, øóë èñÙïòÙí Êàñûéì Òóéáàêòèí ÷àêûðóû áóåí÷à äà áàðà.Øàãûéðü êèë¯å ó£àå áåëÙí, ÀñòðàõàíüäÙãå äðàìò¯ãÙðÙê êîë-âû ÙäÙáè êè÷Ù ¯òêÙðÙ »Ùì êè÷Ù òÙìàìëàíãà÷, áàðûñû áåðãÙ —ûåëûï ôîòîãà òéøÙëÙð. Áó ôîòî Òóêàéãà áàãûøëàíãàí àëüáîìäà äà áàð. ÂÙëè àáûé Õà—èåâ ôîòîäàãû êåøåëÙðíå£ òàòàð êóëüòóðàñû, ñÙíãàòå ¯ñåøåíÙ ìéíÙñÙáÙòëÙðå áóëãàíìû, øóë òóðûäà êûçûêñûíà. Àåðûì àëãàíäà, àíû Òóéáàêòèí ÿçìûøû áîð÷ûé .Êàçàíäà, ÄÙ¯ëÙò ìóçåå ôîíäûíäà ñàêëàíãàí ôîòîäà 17 êåøå, Ù àëüáîìäà »Ùì áàøêà èñòÙëåêëÙðäÙ 16 ãûíà êåøåíå ê¯ðÙáåç. Ìéñåëìàí õÙðáè êîìèññàðèàòû ðÙèñå áóëãàí »Ùì õàëûê áÙõåòå é÷åí øÙ»èò êèòêÙí Ê. Òóéáàêòèííû£ ñóðÙòå íè é÷åí þêêà ÷ûãàðûëãàí? Áó ýø àíû£ òàðèõòà èñåìå, ýçå êàëìàñûí é÷åí ýøëÙíìÙäåìå èêÙí? äèãÙí ñîðàóëàð áåëÙí ÂÙëè Õà—èåâ áó ìÙêàëÙñåíäÙ òàðèõ÷ûëàðãà ìéðÙ—Ùãàòü èòÙ.

       Òàòàð òåëå »Ùì ÙäÙáèÿòû óêûòóíû êàìèëëÙøòåð¯, òåëåáåçíå£ êèëÙ÷Ùãå é÷åí áîð÷ûëûï ÿøÙãÙí éëêÙí óêûòó÷ûíû£ ïåäàãîãèê – ìåòîäèê õàðàêòåðäàãû ìÙêàëÙëÙðå äÙ øàêòûé ê¯ï.”Ñîâåò ìÙêòÙáå” —óðíàëûíû£ 1 ñàíûíäà “ Áàøëàíãû÷ êë –äà êàëëèãðàôèÿ é÷åí êéðÙø” äèãÙí ìåòîäèê êè£ÙøëÙðå,  “Ñîâåò Òàòàðñòàíû” æóðíàëûíäà “ÌÙêòÙïëÙðíå£ ðóñ êë –äà òàòàð òåëå óêûòóíû£ êàéáåð éîìãàêëàðû” äèãÙí ìÙêàëÙëÙðå áàð.

       Ãîìåðå áóå óêó÷ûëàðíû£ ìàòóð ÿçóëàðûíà àåðó÷à èãúòèáàð áèðãÙí ãàëèìíå£ “Ñîâåò ìÙêòÙáå” æóðíàëûíû£ 1961 åëãû ñàííàðûíäà “Ìàòóð ÿçó äÙðåñëÙðåí ÿêûí÷à ïëàíëàøòûðó”, “Ìàòóð ÿçóãà èãúòèáàð êèìåìÙñåí èäå” äèï èñåìëÙíãÙí ÿçìàëàðûí áåçãÙ, óêûòó÷ûëàðãà, á¯ãåí äÙ êàáàò – êàáàò àëûï óêûðãà , ééðÙíåðãÙ êèðÙê Ùëå.

       ÂÙëè Õà—èåâ, —àíû – òÙíå áåëÙí ìÙãàðèô ýøåíÙ áèðåëãÙí êåøå áóëàðàê, áó ýøòÙãå êèì÷åëåêëÙðíå, —èòåøñåçëåêëÙðíå òèç ê¯ðåï àëà, ¯çåíå£ ìÙêàëÙëÙðåíäÙ àëàðíû òÙíêûéòëè, ýøíå ÿõøûðòó þëëàðûí ê¯ðñÙòÙ.Óë ìÙêàëÙëÙð êåøåëÙðíå áèòàðàô êàëäûðìûé, íèíäèäåð ðåàëü ýøëÙðãÙ ýòÙðÙ, ìÙãàðèô ýøåí þãàðûðàê áàñêû÷êà ê¯òÙðåðãÙ ÿðäÙì èòÙ. Àíû£ êèëÙ÷Ùãåáåçíå êàéãûðòûï ÿçãàí ò¯áÙíäÙãå ìÙêàëÙëÙðå áàð:

-         ÌÙêòÙïëÙðäÙ ÙäÙáèÿò óêûòóíû òîðìûø áåëÙí áÙéëÙ¯.

-         Áåç ìÙêòÙïëÙðäÙ òóãàí òåëåáåçíå »Ùì ìèëëè ÙäÙáèÿòíû íèíäè ê¯ëÙìäÙ ééðÙíÙáåç?

-         Õàëûê ìÙãàðèôå òàðèõûíà áÙéëå êàéáåð ôèêåðëÙð.

-         Ìèëëè ìÙêòÙïëÙðäÙ òàòàð ÙäÙáèÿòûí ééðÙí¯ãÙ èãúòèáàð —èòÙìå?

-          Òàòàð ÿøüëÙðå ìÙêòÙïëÙðäÙí àíà òåëåííÙí òéïëå, ñèñòåìàëû áåëåì àëûï ÷ûêìûéëàð. Ìîíû£ ñÙáÙïëÙðå íÙðñÙäÙ? º.á.ø. ê¯ï êåíÙ ÿçìàëàðû èãúòèáàðãà ëàåê.

ÂÙëè Õà—èåâ ýøëÙãÙí äèàôèëüìíàð óêûòó÷ûëàð é÷åí áÙÿ áèðãåñåç ÷ûãàíàêëàð äà , ê¯ðãÙçìÙ Ùñáàïëàð äà. ËÙêèí àëàðíû£ áàðûñû äà, êûçãàíû÷êà êàðøû, òéðëå ñÙáÙïëÙð àðêàñûíäà óêûòó÷ûëàðãà áàðûï —èòÙ àëìàãàí.

-         Òàòàð õàëûê øàãûéðå Ã. Òóêàéíû£ áèîãðàôèÿñå »Ùì è—àòû . (1965 )

-         Ñîâ. Ñîþçû Ãåðîå øàãûðü Ì. –Ùëèëíå£ áèîã. ºÙì è—àòû (1966 )

-         Áéåê Âàòàí ñóãûøûíäà »Ùëàê áóëãàí òàòàð ÿçó÷ûëàðû.(1969 )

-         19 ãàñûðäà òàòàð ÿçó÷ûëàðû »Ùì ìÙãúðèôÙò÷åëÙðå.(1969 )

-         Òàòàð ñîâ. øàãûéðå  º. Òàêòàø. (1975 )

-         Êëàññèê ÿçó÷û Ô. Øìèðõàííû£ òîðìûø þëû »Ùì è—àòû.

       Øóëàé óê Ã. Èáðà»èìîâ, Ô. ÊÙðèìíÙðíå£ áèîãðàôèÿñåí »Ùì è—àòûí ÿêòûðòêàí ïëàêàòëàð äà ýøëè.

       ʯïêûðëû ýø÷Ùíëåê äèãÙíäÙ, ãàëèì – óêûòó÷ûíû£ Òåë, ÙäÙáèÿò »Ùì ñÙíãàòü èíñòèòóòûíäà 1 í÷å ãûéëüìè õåçìÙòêÙð áóëàðàê, êèòàïõàíÙ îåøòûðûï ééð¯ëÙðå äÙ, 1940 í÷û åëëàðäà ôîëüêëîð á¯ëåãå ìéäèðå ÕÙìèò ßðìè áåëÙí Ñåáåð òàòàðëàðû àðàñûííàí õàëûê àâûç è—àòû ìàòåðèàëëàðû —ûåï, 46 àâûëäà »Ùì øÙ»ÙðäÙ áóëûï, ê¯ï ñàíäà ÙêèÿòëÙð, áÙåòëÙð, òàáûøìàêëàð, ìÙêàëü - ÙéòåìíÙð —ûåï êàéòóëàðû äà áèëãåëå.

       Â. Õ. Õà—èåâ ÿçó÷ûëàðíû£, ÙäÙáèÿò áåëãå÷ëÙðåíå£ ÿçãàí ÙñÙðëÙðåí, ìàòóð ÙäÙáèÿòòà òéðëå òåìàëàðãà, á¯ãåíãå êéí é÷åí àåðó÷à Ù»Ùìèÿòëå äèï òàáûëãàí ìÙñüÙëÙëÙðãÙ áàãûøëàï ÿçûëãàí õåçìÙòëÙðåí, ëåêöèÿëÙðåí ðåöåíçèÿëè, ìéõÙððèð áóëûï áàñòûðûï òà ÷ûãàðà. ÌÙñÙëÙí, Ø. Ðàõìàíêóëîâíû£ “ Òàòàð ñîâåò

ÙäÙáèÿòûíäà ìÙõÙááÙò »Ùì ãàèëÙ ìÙñüÙëÙëÙðå” äèãÙí õåçìÙòå Â. Õà—èåâ ìéõÙððèðëåãåíäÙ áèê ó£ûøëû êèòàï áóëûï áàñûëûï ÷ûêòû.

      ®ç ýøåíå£ ÷ûí îñòàñû, ê¯ïêûðëû òàëàíò èÿñå, óêûòó÷û, òÙðáèÿ÷å, ïñèõîëîã, ãàëèì Â.Õà—èåâíå£ è—àòûí Ùëå áåçãÙ ééðÙíÙñå äÙ ééðÙíÙñå. Ýø÷Ùíëåãå áåëÙí ãåíÙ ò¯ãåë, òîðìûøòàãû áàøêà ãàìÙëëÙðå áåëÙí äÙ, ãàäåë, èãåëåêëå, ÿðäÙì÷åë, êàéãûðòó÷àí, êé÷ëå ðóõëû, êéð ꯣåëëå, òîðìûøíû »Ùì ¯ç ýøåí áàð ꯣåëå áåëÙí ÿðàòûï ýøëÙãÙí ÷ûí êåøå áóëàðàê òà ¯ðíÙê óë áåçãÙ.

 


Óêó÷ûëàðäà ãóìàíëûëûê ñûéôàòëàðû

farida11 | 03 Èþíü, 2010 15:51

 

 

Ñàô Ùëå ꯣåëå£ ñèíå£,»è÷áåð áîçûê óé êåðìÙãÙí,

Ïàêú òåëå£ äÙ »è÷ ÿðàóñûç ñ¯çëÙð Ùéòåï ê¯ðìÙãÙí.

Ïàêú —àíû£ »Ùì ïàêú òÙíå£ – áàðëûê âé—¯äå£ ïàêú ñèíå£:

Ñèí ôÙðåøòÙ âàë÷ûãûñû£,ééçëÙðå£ àï – àê ñèíå£!..

Ã.Òóêàé.

 

   ØíÙ íèíäè ñàô óë ñàáûé áàëà! Êåøå áóëñûí é÷åí, àòà – àíàñûíà, ìèëëÙòåíÙ, èëåíÙ òàÿíû÷ áóëûï, ñÙëàìÙò, èãåëåêëå, òÙðáèÿëå áóëûï ¯ññåí é÷åí, äéíüÿãà êèë¯å áåëÙí, àíû òÙðáèÿëÙ¯ ,àêûëûí – ôèãûëåí, çè»åíåí ¯ñòåð¯ áàøëàíà. Íè÷åê èòåï áàëàíû êåøåëåêëå, Ùõëàêëû èòåï òÙðáèÿëÙðãÙ ñî£? Àòà – àíàëàðíû, òÙðáèÿ÷å »Ùì óêûòó÷ûëàðíû áîð÷ûé òîðãàí áèê ìé»èì ñîðàó áó.

   Áèëãåëå áóëãàí÷à, êåøåíå£ øÙõåñ áóëûï ôîðìàëàøóûíäà Ùõëàê òÙðáèÿñå òéï »Ùì è£ Ù»Ùìèÿòëå óðûí àëûï òîðà.ÒÙðáèÿ ýøåíå£ áàðëûê ïðèíöèïëàðû, Ùõëàê òÙðáèÿñåíå£ áàðëûê þíÙëåøëÙðå ãóìàíëûëûê òéøåí÷Ùñå áåëÙí áÙéëÙíãÙí.×éíêè òÙðáèÿíå£ ñî£ãû ìàêñàòû – íÙêú ìåíÙ »Ùðüÿêëàï êàìèë áóëãàí, ãóìàíëû øÙõåñ òÙðáèÿëÙ¯.

   Ãóìàíëûëûê – äéíüÿíû, ÙéëÙíÙ - òèðÙíå òàíûï áåë¯äÙ, êåøåëÙð áåëÙí ìéíÙñÙáÙòòÙ ¯ç ÿíÙøÙ£äÙãåëÙðãÙ òèãåç õîêóêëû, ÿêûí, òóãàíäàø øÙõåñ èòåï êàðàó, ÿðäÙìãÙ »Ùð÷àê Ùçåð áóëó, êåøå õÙëåíÙ êåðÙ áåë¯ äèãÙí ñ¯ç óë.

   Áîðûíãû ãðåê ôÙëñÙôÙ÷åñå Ñåíåêà: “ÃûéëåìëåëåêòÙ àëãà êèòåï òÙ, Ùõëàêëûëûêòà àðòòà êàëãàí êåøå àëãà êèò¯äÙ è£ àðòòà êàëãàí êåøå,”- äèãÙí. Ãàëèì Ð.ÔÙõðåòäèí ñ¯çëÙðåí äÙ ÿøü áóûíãà òÙðáèÿ áèð¯äÙ äåâèç èòåï àëûðãà ìéìêèí: “Áàëà ÷àêòà àëûíìàãàí òÙðáèÿíå ñî£ûííàí áéòåí äéíüÿ õàëêû äà áèðåï áåòåðÙ àëìàñ”.

   Øéå, Ùõëàêñûç áàëàíû£ ðóõû äà ñÙëàìÙò áóëìûé. Êåøåíå£ ê¯£åë ñàôëûãû, ã¯çÙë õîëêû áàðëûê áàéëûêòàí äà éñòåíðÙê, äèáåç.ØÙõåñíå£ òÙðáèÿëåëåãåí àíû£ ¯ç – ¯çåí òîòûøûíà – òÙðòèáåíÙ êàðàï áÙÿëèëÙð. Êåøåíå£ ãîìóìè êóëüòóðàñûíäà àåðûì áåð óðûí àëãàí òÙðòèï êóëüòóðàñû íÙêú ìåíÙ ãóìàíëûëûê áåëÙí àåðó÷à òûãûç áÙéëÙíãÙí. ×éíêè êåøåíå£ ¯ç – ¯çåí òîòûøû, òÙðòèáå è£ áåðåí÷å ÷èðàòòà áàøêà êåøåëÙð áåëÙí ìéíÙñÙáÙò êîðóãà, àëàðãà íè äÙðÙ—ÙäÙ õéðìÙò, èõòèðàì, èãúòèáàð ê¯ðñÙò¯ãÙ êàéòûï êàëà.

   Áàëàëàðäà ãóìàíëûëûê òÙðáèÿëÙ¯ ýøåíäÙ àåðó÷à ìé»èì ðîëüíå óêûòó÷û ¯çå áàøêàðà.Óêó÷ûëàð àðàñûíäà äéðåñ, ãàäåë ìéíÙñÙáÙòëÙð áóëäûðó äà ìîíäà çóð Ù»ÙìèÿòêÙ èÿ. Øóëàé óê óêûòó÷û áåëÙí óêó÷û àðàñûíäàãû ãóìàíëû ìéíÙñÙáÙò òÙ áó ýøòÙ ¯ðíÙê áóëûï òîðà÷àê.

   “Êåøå – êåøå é÷åí êûéììÙòëå äàðó óë”, äèãÙí áîðûíãûëàð. Ïåäàãîãëàðãà êàðàòà êóëëàíãàíäà, áó ãûéáàðÙ àåðó÷à ìÙãúíÙëå ÿ£ãûðûé. Óêûòó÷ûíû£ øÙõñè ¯ðíÙãå, ñ¯çå, êè£Ùøå – óêó÷ûëàð é÷åí àëûøòûðãûñûç äàðó.

    ÌÙêòÙïòÙ òéðëå ôÙííÙð – ôèçèêà äà, ìàòåìàòèêà äà, õèìèÿ, áèîëîãèÿ »Ùì áàøêà ôÙííÙð äÙ óêûòûëà.Ø ìåíÙ øÙôêàòüëåëåê, êè£ ê¯£åëëåëåê, áàøêàëàðãà èõòèðàì êåáåê ôÙííÙð äÙðåñëåê ïðîãðàììàëàðûíäà äà, êéíäÙëåêêÙ äÙ êåðòåëìÙãÙí, ÿçûï êóåëìàãàí.ØíÙ øóë ÿçûëìàãàí äÙðåñëÙðíå íÙêú ìåíÙ áåç, ÙäÙáèÿò óêûòó÷ûëàðû, êéíäÙëåê ýøåáåç, óêó÷ûëàð áåëÙí àðàëàøóûáûç àøà àëûï áàðàáûç, ¯çåáåçíå£ »Ùð õÙðÙêÙòåáåç, »Ùð ñ¯çåáåç, »Ùð ãàìÙëåáåç áåëÙí ãóìàíëûëûê îðëûêëàðûí áàëàëàð ꯣåëåíÙ ñàëàáûç.

   Óêûòó÷û ¯ç óêó÷ûëàðû é÷åí èäåàëëàøòûðûëãàí áåð îáðàç: óë áàðûñûí äà áåëÙ, áàðûñûí äà à£ëûé, êèðÙê èêÙí – õÙëåíÙ êåðÙ, þàòà, êè£Ùø áèðÙ, àâûð õÙëëÙðäÙí éîëûï êàëà.Óêûòó÷û – è£ òóãðûëûêëû, è£ ûøàíû÷ëû êåøåëÙðíå£ áåðñå.ßõøû óêûòó÷û ¯ç óêó÷ûñûíû£ àç ãûíà ó£ûøûí äà ê¯ðåï àëà áåëÙ, ìàêòàï êóÿ, »Ùð÷àê ÿðäÙì èòÙ.ºÙì êèðåñåí÷Ù, ”ìÙãúíÙñåç”,”òèñêÙðå”,”éìåòñåç” êåáåê ñ¯çëÙð êóëëàíãàí, ¯ç óêó÷ûëàðûí ÙíÙ øóíäûé ñ¯çëÙð áåëÙí òèðãÙãÙí óêûòó÷û áàëàëàðíû£ øÙõåñ áóëàðàê ôîðìàëàøóûíà áèê íà÷àð éîãûíòû ÿñûé.

    ÌÙêòÙïòÙ ãóìàíëûëûê ïðèíöèïëàðûí óðíàøòûðóíû£ òéï àëûìíàðûííàí áåðñå – òÙðáèÿ ýøåíäÙãå ó£àé ãàäÙòëÙðãÙ, òðàäèöèÿëÙðãÙ, òÙ—ðèáÙãÙ òàÿíó.×éíêè íÙêú ìåíÙ åëëàð äÙâàìûíäà ñûíàëãàí, õàëûêíû£ ¯çå òàðàôûííàí ÿêëàó òàïêàí ãàäÙòëÙð »Ùì êàíóííàð ÷ûí ìÙãúíÙñåíäÙ ãóìàíëû áóëàëàð »Ùì ãîðåô – ãàäÙòêÙ ÙâåðåëÙëÙð.

    ʯðåíåêëå ãàëèì, òÙðáèÿ÷å Ð.ÔÙõðåòäèí:”Øõëàê áåðëÙ ÙäÙáèÿò áåðãÙ áóëûð. ØäÙáèÿòû íèíäè ðÙâåøòÙ áóëñà, Ùõëàãû äà øóë ðÙâåøòÙ áóëûð,” – äèï ÿçà. ”Àëòûííàí äà êûéììÙòëå, î—ìàõ íèãúìÙòëÙðåííÙí äÙ êàäåðëå áóëãàí íÙðñÙ - òÙðáèÿëå áàëàäûð.Àòà »Ùì àíà é÷åí òÙðáèÿëå áàëà êåáåê îëû áàéëûê »è÷ áóëìàñ. ÒÙðáèÿëå áàëà äéíüÿäà —àíãà øàòëûê »Ùì àõèðÙòòÙ ééçãÙ àêëûê êèòåðåð”.

    ØäÙáèÿò óêûòó÷ûñû, êëàññ —èòÙê÷åñå áóëàðàê, äÙðåñëÙð, êëàññ ñÙãàòüëÙðå, àòà – àíàëàð —ûåëûøëàðûíäà àíû£ “ÒÙðáèÿëå áàëà”, “ÒÙðáèÿëå àíà”, ”ØÙêåðòëåê ÙäÙáå”, ”ÃàèëÙ”, ”ÍÙñèõÙò”».á.ø. ê¯ï êåíÙ õåçìÙòëÙðåííÙí ôàéäàëàíûï ýøëèì. Ò¯áÙíäÙ îëóã øÙõåñíå£ òÙðáèÿ ñÙãàòüëÙðåíÙ »Ùì Ùòè - ÙíèëÙð é÷åí êàãûéäÙ áóëûðäàé ôèêåðëÙðåí ìèñàëãà êèòåðåï ¯òÙì.

                   -Èãåëåê îðëûêëàðû ÷Ù÷åãåç,

                     ÁÙõåò èãåííÙðå èãÙðñåç.

                    -ïçÙë õîëûê áåëÙí àç ãûéëåì äÙ ê¯ï,

                     Êûñêà ãîìåð äÙ - îçûí áóëûð.

                    -ÊåøåëÙð àðàñûðäà áéåê ìÙêòÙïëÙðäÙ âÙ áéåê ôèêåðëå àäÙìíÙð ÿíûíäà ãûéëåì ééðÙíãÙííÙðå äÙ áóëûð, ëÙêèí àëàð äà àíàëàðûííàí àëãàí òÙðáèÿ áåëÙí ÿøÙðëÙð âÙ áó òÙðáèÿíå ñî£ãû êéííÙðåíÙ êàäÙð ñàêëàðëàð.

    ØéòêÙíåì÷Ù, óêó÷ûëàðäà Ùõëàêëûëûê, ãóìàíëûëûê ñûéôàòëàðû òÙðáèÿëÙ¯äÙ ÙäÙáèÿò óêûòó÷ûñûíû£ ìéìêèíëåêëÙðå ê¯áðÙê.Íèíäè ãåíÙ ÙäÙáè ÙñÙð éñòåíäÙ ýøëÙñÙê òÙ, õàëûê àâûç è—àòûìû óë, øèãûðü ÿêè ïðîçà ÙñÙðåìå, óêó÷ûëàðíû ÿõøûíû ÿìàííàí àåðûðãà, êåøåëåêëåëåê ñûéôàòëàðûí òàáûï, àëàðíû ¯çå£äÙ áóëäûðó éñòåíäÙ ýøëÙðãÙ ééðÙòÙ áåëåðãÙ êèðÙê. ÌÙñÙëÙí, 6 í÷û êëàññ äÙðåñëåãåí ãåíÙ àëûéê. ÄÙðåñëåê õàëêûáûçíû£ Ùõëàêûé èäåàëëàðûí ¯çåíÙ òóïëàãàí õàëûê àâûç è—àòûííàí áàøëàíûï êèòÙ. Õàëûê —ûðëàðû, áèøåê —ûðëàðûí ééðÙòêÙíäÙ ¯ê áåç áàëàëàðíû îëû òîðìûø þëûíà Ùçåðëèáåç, èãúòèáàðëûëûê, êàéãûðòó÷àíëûê, ÿðàòà áåë¯ õèñå òÙðáèÿëèáåç. À.ØõìÙòí壔®ãè êûç “ÙñÙðå ¯çå ¯ê òÙðáèÿ ÷ûãàíàãû. Øóøû áåð ÙñÙð áåëÙí ãåíÙ äÙ óêó÷û ꯣåëåíäÙ íèêàäÙð õèñ óÿòûðãà áóëà:   ãàäåëëåê , êåøåëåêëåëåê, ìÙðõÙìÙò »Ùì øÙôêàòüëåëåê ».á.ø. ØñÙð ý÷åíäÙ õàëêûáûçíû£ ê¯ïìå àêûëëû ôèêåðëÙðå, ÙéòåìíÙðå? Ì.–Ùëèëí壔Êûçûë ðîìàøêà”øèãûðåíäÙ êûçãàíó, êåøå õÙëåíÙ êåðÙ áåë¯ êåáåê õèñëÙð. À.Àëèøíû£ ”ßëêàóëûê – õóðëûê, òûðûøëûê – çóðëûê” Ùêèÿòå áàëàëàðäà õåçìÙò ñéþ÷Ùíëåê, èãåëåêëåëåê ñûéôàòëàðû òÙðáèÿëè.

    º.Òàêòàøíû£”ÈïòÙøëÙð” øèãûðåí ¯òêÙíäÙ äóñëûê òéøåí÷ÙñåíÙ èãúòèáàð èòÙáåç. Äóñëûê òéðëå áóëà. Êûçëàð, ìàëàéëàð àðàñûíäàãû äóñëûê, êûçëàð áåëÙí êûçëàð, ìàëàéëàð áåëÙí ìàëàéëàð, èëëÙð áåëÙí èëëÙð, ìèëëÙòëÙð àðàñûíäàãû äóñëûê... Í.ØõìÙäèåâíå£ ”Ìèíåì òóãàí êéíåì” õèêÙÿñåíäÙ êåøåíå õéðìÙòëÙ¯ þëëàðû, ÿêûí êåøåëÙðå£Ù èãúòèáàðëûëûê, ãàèëÙ òðàäèöèÿëÙðå, ìèëëè ðèçûêëàð, êóíàêêà ÷àêûðó, ¯ç – ¯çå£íå òîòà áåë¯, òûéíàêëûê, êàíÙãàòü áóëà áåë¯ êåáåê òéøåí÷ÙëÙðãÙ èãúòèáàð èòåëÙ.

    ÃîìóìèëÙøòåðåï ÙéòêÙíäÙ, íèíäè ãåíÙ ÙñÙðíå àíàëèçëàñàê òà, áåç áàëàëàðíû£ ëîãèê ôèêåðëÙâåí, õÙòåðåí, äéðåñ íÙòè—ÙëÙð ÿñûé áåë¯ ñÙëÙòåí ¯ñòåðåðãÙ, ¯ç – ¯çëÙðåíÙ áÙÿ áèðåðãÙ ééðÙòåðãÙ òèåø.

    Òàòàð êåøåñåíå£ Ùõëàêûé áèø ñûéôàòûí ¯çåíäÙ ÷àãûëäûðãàí “Ñèíå£ áèø àñûëû£” äèãÙí ìéíÙ—Ùò »Ùð êåøåíå£ òîðìûø äåâèçû áóëñûí èäå.

               Êåøå é÷åí è£ Ù¯âÙëå – íàìóñ äèãÙí,

               Íàìóñû£íû ñàòûï, èòìÙ òàáûø äèãÙí

               Áàéëûê é÷åí èëåí – êéíåí ñàòêàí êåøå

               Èêå äéíüÿ é÷åí äÙ óë ÿâûç äèãÙí.

                            Èêåí÷å è£ êûéììÙòëåñå – ãàêûë äèãÙí,

                            Ãàêûëñûçäà òÙ¯ôûéê ÿãû òàêûð äèãÙí.

                            Ãàêûëñûçäà íàìóñ òà þê, èìàí äà þê,

                            ßëãàíãà àíò èòåï, áàðûí ñàòûð äèãÙí.

               è÷åí÷å è£ êûéììÙòëåñå - ÙäÙï äèãÙí,

               ØäÙï – êé÷ëå ìÙõÙááÙòêÙ ñÙáÙï äèãÙí.

               ØäÙïñåçäÙ áÙõåò òÙ þê,

               Êåøå èñåìåí ê¯òÙð¯å ãà—Ùï äèãÙí.

                             įðòåí÷å è£ êûéììÙòëåñå – ꯣåë äèãÙí,

                             ʯ£åëå áîçûê êåøå – êåøå ò¯ãåë äèãÙí,

                             Áîçûêëàðãà —èð éñòåííÙí àñòû ÿõøû,

                             ßøÙìÙ äÙ, ¯ëåï —èðãÙ ê¯ìåë äèãÙí.

               Áèøåí÷å è£ êûéììÙòëåñå – ñàáûð äèãÙí,

               Ñàáûð êåøå çóð áÙõåòëÙð òàáûð äèãÙí.

               Áåð äÙ þêêà à÷óëàíûï, äéíüÿ áîçó

               Áåð êàéãûäàí èêåí÷åãÙ ñàëó äèãÙí.

 

                  Êóëëàíûëãàí ÙäÙáèÿò:

         1.Òàòàð ìèëëè ïåäàãîãèêàñû.Êàçàí.2000åë

         2.Ø.Í.Õó—èÙõìÙòîâ.ÒÙðáèÿ – ìÙ£ãåëåê ôÙëñÙôÙ.Êàçàí.”ÌÙãàðèô”íÙøðèÿòû.2001 åë

         3.Ø.Ø.–ÙëÙëèåâ.Ìèëëè òÙðáèÿ íèãåçëÙðå.Êàçàí.”ÌÙãàðèô”íÙøðèÿòû.2003 åë

         4.Ð.ÔÙõðåòäèí õåçìÙòëÙðå.


Òóôàí Ìèííóëëèí- ïóáëèöèñò

farida11 | 03 Èþíü, 2010 15:45

       Òóôàí Ìè£íóëèííû£ ïóáëèöèñòèêà éëêÙñåíäÙãå ýø÷Ùíëåãå óéëàíóëàð, êéíäÙëåêëÙð, ôèêåðëÙ¯ëÙðäÙí ãûéáàðÙò.Òîðìûøòàãû òåãå ÿêè áó âàêûéãàëàðãà áóëãàí ìéíÙñÙáÙòëÙðåí, êéòåëìÙãÙí î÷ðàøóëàðäàí òóãàí òÙýñèðëå õàòèðÙëÙðåí òåðêÙï áàðûï, ÿçó÷û , òîðìûøíû, àíû£ ¯çãÙð¯ëå àãûøûí íå÷êÙ ñèçåëìè, àíäà ÙëåäÙí -Ùëå òóûï òîðãàí Ùõëàêûé »Ùì ìé»èì ñîöèàëü ìÙñüÙëÙëÙðíå îñòà òîòûï àëûï, àëàðíû òàáèãûé  »Ùì òîðìûø÷àí èòåï óêó÷ûãà —èòêåðÙ áåëÙ. Áàøêàëàð é÷åí ãàäÙòè áóëûï ê¯ðåíãÙí ê¯ðåíåøëÙðãÙ ÿçó÷û ê¯çå áåëÙí êàðàó, ãàäÙòè õÙëëÙðíå òèðÙí ý÷òÙëåêëå ôÙëñÙôè âàêûéãàãà ÙéëÙíäåð¯ îñòàëûãû õàñ à£à. “Òàòàðñòàí ÿøüëÙðå”, “Âàòàíûì Òàòàðñòàí”, “ÌÙäÙíè —îìãà”, “èìåò”ãàçåòàëàðûíäà, “ÑéåìáèêÙ”, “Ìèðàñ”, “Êàçàí óòëàðû”æóðíàëëàðûíäà ÷ûêêàí ÿçìàëàðû àøà óë êåøåí壠 äéíüÿäà ÿøÙ¯ ìÙãúíÙñå, àíû£ —Ùìãûÿòü »Ùì ¯ç àëäûíäà —àâàïëûëûãû, Ùõëàêûé ñàôëûãû, íàìóñëûëûãû, ¯ç õàëêûíû£ ¯òêÙíå »Ùì õÙçåðãåñåíÙ èõòèðàìû »Ùì êèëÙ÷ÙêêÙ  ûøàíû÷û òóðûíäà òèðÙí ôèêåðëÙð ÙéòÙ.ÌèëëÙò ÿçìûøû, òåëåáåçíå ñàêëàó, ìèëëÙòàðà äóñëûê, õó—àñûç àâûëëàð, óêó÷ûñûç êàëãàí ìÙêòÙïëÙð, âàòàíûííàí ÷èòòÙ ÿøÙðãÙ ìÙ—á¯ð áóëãàí ìèëëÙòòÙøëÙð, ãàèëÙ, ÿøüëÙð »Ùì áàøêà áèê ê¯ï ïðîáëåìàëàðíû “óòûðûï óéëàð óéëàãàí” àòëû áóëûï, ÿèñÙ “êûçûë äÙôòÙð”åíå£ áåð êèñåìòÙñå èòåï, óêó÷ûãà —èòêåðÙ áåëÙ.

Óéëàíóëàð äèï ãàäè ãåíÙ àòàñà äà, ¯òêåí òåëëå, èõëàñ —àíëû ïóáëèöèñò, ÿçìàëàðûíäà ¯çå ãåíÙ óéëàíûï êàëìûé, óêó÷ûíû£ ¯çåíÙ ôèêåð ééðòåðãÙ, óéëàíûðãà ìéìêèíëåê êàëäûðà. Øëå ãåíÙ àâûë àáçûå áåëÙí òîðìûø õÙëëÙðå òóðûíäà ñééëÙøÙ, Ùëå 18 ÿøüëåê êûç îáðàçûíà êåðåï, ÿøüëÙð òîðìûøûíäà êàéíûé, óêûòó÷ûëàð áåëÙí áÙõÙñëÙø¯ëÙð, —èòÙê÷åëÙð áåëÙí äàóëàøóëàð, õÙòòà îíûãû áåëÙí ÷¯ï óòàãàíäà äà óë íÙêú ¯çå – òóðû ñ¯çëå, ãàäåë, ÷ûí ìèëëÙò óëû áóëûï êàëà áåëÙ.

“ÌèëëÙò ÿçìûøû­- ÿçó÷û ÿçìûøû, - äè Òóôàí àáûé. ØãÙð áåç ÿíìàñàê , ÿíäûðûðãà òåëÙ¯÷åëÙð øàêòûé áóëñà äà , ¯çëÙðå ÿíàðãà òåëÙ¯÷åëÙð ê¯ï ê¯ðåíìè.ÌèëëÙòêÙ àíû£ ïðîáëåìàëàðûí à£ëàòûðãà òûðûøó , øóë ïðîáëåìàëàðíû —àíûíà , âé—äàíûíà ñ¯ç àðêûëû óçäûðó ­– óë äà êéðÙø þëû. ÌèëëÙò áÙõåòëå áóëìàãàíäà , ÿçó÷û äà ¯çåí áÙõåòëå ñàíûé àëìûé”.

Êåì óë òàòàð? äèãÙí ñîðàâûíà ¯çå ¯ê:”  ®ç —èðåíäÙ ÿøÙï òÙ , ¯ç èëåí ñàãûíûï, ¯çåí-¯çå ýçëÙï ééð¯÷å õàëûê”,- äèï —àâàï áèðÙ. ʯðåíåêëå —ÙìÙãàòü ýøëåêëåñå áóëàðàê , Ùäèï äÙ¯ëÙò ê¯ëÙìåíäÙãå ñÙÿñè ïðîáëåìàëàðãà áèòàðàô ò¯ãåë.ÉéðÙãåí ÙðíåòêÙí âàêûéãàëàðãà ìéíÙñÙáÙòåí êóðûêìûé÷à ÙéòÙ, —èòåøñåçëåêëÙðíå£ áåòåðåë¯åí òàëÙï èòÙ.”Òàòàðíû£ Ùõëàêûé êîäåêñ”ûíäà: “®çåáåç ¯ç òåëåáåçíå ò¯áÙíñåòêÙíãÙ áåçíå çóð ìèëëÙòêÙ ñàíàìûéëàð äà. ØãÙð äÙ ñèí ¯çå£íå áÙëÙêÙé äèï ñàíûéñû£ èêÙí, ÙëáÙòòÙ èíäå, á¯òÙííÙð ñèíå òàãûí äà êå÷åðÙéòÙëÙð,”- äè.

      Àâûë ÿçìûøûí ìèëëÙò ÿçìûøû áåëÙí áÙéëÙï ÿçãàí õåçìÙòëÙðå äÙ á¯ãåíãå êéí é÷åí áèê àêòóàëü.”Àâûëíû£ áåò¯å òàòàð é÷åí çóð ôà—èãà, ÷éíêè àíäà áåçíå£ òåëåáåç, ìèëëè ééçåáåç ñàêëàíà”,- äè àâòîð.”ʯ£åëäÙãå ýçëÙð” äèãÙí ÿçìàñûííàí áåð éçåê êèòåðåï ¯òÙì.

“ÕÙçåðãå êéíäÙ, êûçãàíû÷êà êàðøû, àâûë ¯çåíå£ ééçåí þãàëòà, “äÙ¯ëÙò “ áóëàðàê áåòÙ áàðà.Àâûë êåøåñåíäÙ “ìèíåì äÙ¯ëÙòåì” äèãÙí õèñ êèìåãÙííÙí-êèìè . Áåçíå£ àâûë åãåòëÙðå, äèï ãîðóðëàíó÷ûëàð ñèðÙãÙÿ. Áåçíåêå, äèï Ùéòìè áàøëàãà÷, —èðíå£ õó—àñû äà þãàëûï áàðà áóãàé èíäå.ÕÙçåð —èð ñèíåêå äÙ ò¯ãåë, ìèíåêå äÙ, íÙòè—ÙäÙ, áåçíåêå äÙ ò¯ãåë ñûìàí. Àâûëëàðäàí —èðñåç, òéññåç, ìèëëÙòñåç, àâûëñûç, øÙ»Ùðñåç àäÙìíÙð ÷ûêìàñìû7”- äèï áîð÷ûëà àâòîð.

      ÌèëëÙò ÿçìûøûí àâûë ÿçìûøû áåëÙí áÙéëÙñÙ, àâûë ÿçìûøûí ìÙêòÙïëÙðíå£ êèëÙ÷Ùãå áåëÙí áÙéëè ÿçó÷û.Ðîññèÿ Ôåäåðàöèÿñå õéê¯ìÙòåíå£ êàðàðû áóåí÷à àâûë —èðåíäÙãå ìÙêòÙïëÙðíå ÿáóíû äà Ùäèï ìèëëÙòåáåç é÷åí çóð ôà—èãà èòåï êàáóë èòÙ. ÌÙêòÙïñåç êàëãàí àâûëëàðäàí ÿøüëÙð êà÷ûï áåòÙ÷Ùê »Ùì àâûë, øóë èñÙïòÙí ìèëëÙò ÿçìûøûíà çóð àôÙò ÿíûé, äèï ÷࣠ñóãà óë.

      Ïóáëèöèñò-ÿçó÷û ¯çåíå£ õåçìÙòëÙðåíäÙ ãàèëÙ, èð-àò, õàòûí-êûç, áàëàëàð ÿçìûøû òåìàëàðûíà àåðó÷à ÿðàòûï ÿçà.Õàòûí-êûçëàðíû£ —ÙìãûÿòüòÙãå ðîëå, ãàèëÙíå —ûëûòó÷û, ñàêëàó÷û èêÙíëåãåíÙ, ãàèëÙäÙ èð êåøå èð áóëûï, õàòûí-êûç ¯ç óðûíûíäà áóëñà ãûíà òéçåê ãàèëÙ òéçåë¯åíÙ èøàðÙ ÿñûé. Àíû£ Ùõëàê òåìàñûí ÿêòûðòêàí “ßëãûøëàð »Ùì ÿçìûøëàð”, “ÈðëÙð êèðÙê, ÙòèëÙð êèðÙê”, “Èõ äéíüÿñû, äéíüÿñû” »Ùì áàøêà ê¯ï êåíÙ ÿçìàëàðû òîðìûøòà òéðëå õÙëëÙð àëäûíäà êàëãàí êåøåëÙð ÿçìûøûí à÷à.Øóøû ÿçìàëàðû àøà  óë áåð-áåðå£Ù ìÙðõÙìÙòëå, èãúòèáàðëû áóëûðãà, àêíû êàðàäàí àåðà áåëåðãÙ ééðÙòÙ, ðÙõèìñåçëåê »Ùì áèòàðàôëûêêà áîð÷ûëà. “Íè é÷åí êåøå òóà, ÿøè ? ÒÙìëå àøàï, ìàòóð êèåíåï áåð ìàêñàòñûç ÿøÙ¯ é÷åí ãåíÙ íèãÙ òóûï òîðûðãà? Øòè-Ùíè, Ùáè -áàáàé, íÙñåë-íÙñÙï, áàëàëàð, îíûêëàð, òóãàí-òóìà÷à – áîëàð áàðûñû äà áåçíå£ àñûëûáûç.Øóëàðíû îíûòìûéê! – äè Òóôàí àãàáûç.

ÌÙêòÙï ïðîãðàììàñûíäà ÿçó÷ûíû£ äðàìà ÙñÙðëÙðå ãåíÙ áèðåëñÙ äÙ, áåç, òàòàð òåëå »Ùì ÙäÙáèÿòû óêûòó÷ûëàðû, ÿøü áóûííû ìèëëè ðóõòà òÙðáèÿëÙ¯äÙ àíû£ òéðëå éëêÙäÙãå õåçìÙòëÙðåííÙí »Ùðäàèì ôàéäàëàíàáûç.Õîäàéíû£ à£à îðèãèíàëü ôèêåðëÙ¯ ñÙëÙòå,òîðìûøíû ééðÙíÙ áåë¯ òûðûøëûãû, àíû ÷àãûëäûðó îñòàëûãûí êûçãàíìûé áèð¯åíÙ ñîêëàíàáûç.

ßçìàìíû ÿçó÷û, äðàìàòóðã, —ÙìÙãàòü ýøëåêëåñå, ïóáëèöèñò Òóôàí àãà Ìè£íóëëèííû£ ¯ç ñ¯çëÙðå áåëÙí òÙìàìëûéñûì êèëÙ.

“Ñåçíå£ é÷åí áó òîðìûøòà

-         è£ êàäåðëåñå,

-         è£ ãàçèçå,

-         è£ ìàòóðû,

-         è£ ãà—Ùáå íÙðñÙ?

-ÝøëÙíãÙí õÙåðëå ýø “,-äèï —àâàï áèðÙ óë. Áåç äÙ àíû£  ýøëÙãÙí ýøëÙðåíå£, êûëãàí ãàìÙëëÙðåíå£, àëäàãû ãîìåðåíå£ õÙåðëå áóëóûí òåëèáåç.


Ïîçäðàâëÿåì!

farida11 | 03 Èþíü, 2010 15:35

Åñëè âû ÷èòàåòå ýòî ñîîáùåíèå, çíà÷èò ðåãèñòðàöèÿ ïðîøëà óñïåøíî è âû ìîæåòå íà÷àòü âåñòè ñâîé ñàéò

Àäìèíèñòðàöèÿ ñàéòà íå íåñ¸ò îòâåòñòâåííîñòè çà ðàçìåùàåìûé ïîëüçîâàòåëÿìè êîíòåíò.