КЇренекле педагог, галим, сугыш »Щм хезмЩт ветераны, РСФСР ныЈ мЩгариф  отличнигы, Татарстан РеспубликасыныЈ атказанган укытучысы ВЩли Ха—иЩхмЩт улы Ха—иевныЈ сугыштан соЈгы еллардан алып гомеренеЈ соЈгы елларына кадЩр булган тормыш юлы »Щм и—аты аеруча игътибарга лаек.

        Гуманитар фЩннЩрне »Щм татар мЩгърифЩтен ЇстерЇгЩ зур йлеш керткЩн мйхтЩрЩм  шЩхеслЩрнеЈ берсе булган ВЩли Ха—иев кЇпкырлы эшчЩнлек алып бара.

       БеренчедЩн, ул – кЇп санлы дЩреслеклЩр авторы. Татар мЩктЩплЩрендЩ белем алган кЇп буын укучылар татар ЩдЩбиятын , нигездЩ, В. Х. Ха—иев тйзегЩн уку          Щсбаплары буенча укыганнар. Ул дЩреслеклЩр 1937 – 1965 нче еллар аралыгында уннан артык тапкыр басылып чыккан.

      6 - 7 класслар йчен ЩдЩбият дЩреслеклЩре, хрестоматиялЩр, матур язу буенча стена таблицалары, методик аЈлатмалары, дЩфтЩрлЩре, кЇрсЩтмЩ материаллар, »ичшиксез, кЇп буын укучыларына телебезгЩ мЩхЩббЩт уятуга, матур »Щм грамоталы язуга ярдЩм иткЩндер.

     ИкенчедЩн, ул бик кЇп программалар авторы. 1935 нче елдан башлап 1957 нче елга кадЩр ул унлап программа язуда катнашкан. 1935, 1938, 1954, 1959 нчы елларда “Татар педагогия техникумнары йчен татар ЩдЩбияты программалары”,  1954, 1957 нче елларда “Педучилищеларда татар теле методикасы укыту программалары, 1957 нче елда “Башлангыч мЩктЩп программасы”  тйзи.

      КЇпкырлы эшчЩнлекнеЈ тагын бер юнЩлеше – тарихи »Щм кЇренекле шЩхеслЩргЩ багышланган мЩкалЩлЩр язу. ГалимнеЈ бу эшчЩнлеге аеруча 70 – 80 нче елларда колач ала. “Соц. Татарстан “,” Татарстан хЩбЩрлЩре”, “МЩдЩни —омга”, “Ватаным Татарстан”, “ШЩ»ри Казан”, “Сабан туй” газеталарында, “Казан утлары”, “МЩгариф”, “Мирас” журналларында аныЈ кЇренекле шЩхеслЩр турында кЇп кенЩ мЩкалЩлЩре чыгып килЩ.МЩсЩлЩн. 1981 нче елгы “Соц. Татарстан” газетасында “Казанда тарихи истЩлеклЩр, »ЩйкЩллЩр”, 1987 елгы газеталарныЈ 1 санында “МЩгариф музее тарихы турында”, “Татарстан хЩбЩрлЩре” газетасында”ШллЇки”неЈ язылу тарихы”, “Садри Максуди”, 1998 елда “Ватаным Татарстан” газетасында “ДЩрдемЩнд – мЩгърифЩтче шЩхес”, 1996 елда “МЩдЩни —омга” газетасында Казан дЩЇлЩт пед. Университеты тарихы турында мЩкалЩлЩре чыга.

     “МЩгариф” —урналыныЈ 1991 нче ел, 11 нче санында галим – укытучыныЈ педагог »Щм тарихчы єади Атласи турында, 6 нчы санында “Кадерле ядкарь” дип исемлЩнгЩн мЩкалЩсендЩ Касыйм Туйбактин турында язмалары бар. Кем соЈ ул Туйбактин? ИсегезгЩ тйшереп ЇтЩм :” МйхЩммЩдия” мЩдрЩсЩсе шЩкерте, мйгаллим, революционер, Астрахань Мйселман хЩрби комиссариаты  рЩисе. Г. Тукай 1911 елда Астраханьга андагы укытучылар, шул исЩптЩн Касыйм Туйбактин чакыруы буенча да бара.Шагыйрь килЇе уЈае белЩн, АстраханьдЩге драмтЇгЩрЩк кол-вы ЩдЩби кичЩ ЇткЩрЩ »Щм кичЩ тЩмамлангач, барысы бергЩ —ыелып фотога тйшЩлЩр. Бу фото Тукайга багышланган альбомда да бар. ВЩли абый Ха—иев фотодагы кешелЩрнеЈ татар культурасы, сЩнгате ЇсешенЩ мйнЩсЩбЩтлЩре булганмы, шул турыда кызыксына. Аерым алганда, аны Туйбактин язмышы борчый .Казанда, ДЩЇлЩт музее фондында сакланган фотода 17 кеше, Щ альбомда »Щм башка истЩлеклЩрдЩ 16 гына кешене кЇрЩбез. Мйселман хЩрби комиссариаты рЩисе булган »Щм халык бЩхете йчен шЩ»ит киткЩн К. ТуйбактинныЈ сурЩте ни йчен юкка чыгарылган? Бу эш аныЈ тарихта исеме, эзе калмасын йчен эшлЩнмЩдеме икЩн? дигЩн сораулар белЩн ВЩли Ха—иев бу мЩкалЩсендЩ тарихчыларга мйрЩ—Щгать итЩ.

       Татар теле »Щм ЩдЩбияты укытуны камиллЩштерЇ, телебезнеЈ килЩчЩге йчен борчылып яшЩгЩн йлкЩн укытучыныЈ педагогик – методик характердагы мЩкалЩлЩре дЩ шактый кЇп.”Совет мЩктЩбе” —урналыныЈ 1 санында “ Башлангыч кл –да каллиграфия йчен кйрЩш” дигЩн методик киЈЩшлЩре,  “Совет Татарстаны” журналында “МЩктЩплЩрнеЈ рус кл –да татар теле укытуныЈ кайбер йомгаклары” дигЩн мЩкалЩлЩре бар.

       Гомере буе укучыларныЈ матур язуларына аеруча игътибар биргЩн галимнеЈ “Совет мЩктЩбе” журналыныЈ 1961 елгы саннарында “Матур язу дЩреслЩрен якынча планлаштыру”, “Матур язуга игътибар кимемЩсен иде” дип исемлЩнгЩн язмаларын безгЩ, укытучыларга, бЇген дЩ кабат – кабат алып укырга , ййрЩнергЩ кирЩк Щле.

       ВЩли Ха—иев, —аны – тЩне белЩн мЩгариф эшенЩ бирелгЩн кеше буларак, бу эштЩге кимчелеклЩрне, —итешсезлеклЩрне тиз кЇреп ала, ЇзенеЈ мЩкалЩлЩрендЩ аларны тЩнкыйтли, эшне яхшырту юлларын кЇрсЩтЩ.Ул мЩкалЩлЩр кешелЩрне битараф калдырмый, ниндидер реаль эшлЩргЩ этЩрЩ, мЩгариф эшен югарырак баскычка кЇтЩрергЩ ярдЩм итЩ. АныЈ килЩчЩгебезне кайгыртып язган тЇбЩндЩге мЩкалЩлЩре бар:

-         МЩктЩплЩрдЩ ЩдЩбият укытуны тормыш белЩн бЩйлЩЇ.

-         Без мЩктЩплЩрдЩ туган телебезне »Щм милли ЩдЩбиятны нинди кЇлЩмдЩ ййрЩнЩбез?

-         Халык мЩгарифе тарихына бЩйле кайбер фикерлЩр.

-         Милли мЩктЩплЩрдЩ татар ЩдЩбиятын ййрЩнЇгЩ игътибар —итЩме?

-          Татар яшьлЩре мЩктЩплЩрдЩн ана теленнЩн тйпле, системалы белем алып чыкмыйлар. МоныЈ сЩбЩплЩре нЩрсЩдЩ? є.б.ш. кЇп кенЩ язмалары игътибарга лаек.

ВЩли Ха—иев эшлЩгЩн диафильмнар укытучылар йчен бЩя биргесез чыганаклар да , кЇргЩзмЩ Щсбаплар да. ЛЩкин аларныЈ барысы да, кызганычка каршы, тйрле сЩбЩплЩр аркасында укытучыларга барып —итЩ алмаган.

-         Татар халык шагыйре Г. ТукайныЈ биографиясе »Щм и—аты . (1965 )

-         Сов. Союзы Герое шагырь М. –ЩлилнеЈ биог. єЩм и—аты (1966 )

-         Бйек Ватан сугышында »Щлак булган татар язучылары.(1969 )

-         19 гасырда татар язучылары »Щм мЩгърифЩтчелЩре.(1969 )

-         Татар сов. шагыйре  є. Такташ. (1975 )

-         Классик язучы Ф. ШмирханныЈ тормыш юлы »Щм и—аты.

       Шулай ук Г. Ибра»имов, Ф. КЩримнЩрнеЈ биографиясен »Щм и—атын яктырткан плакатлар да эшли.

       КЇпкырлы эшчЩнлек дигЩндЩ, галим – укытучыныЈ Тел, ЩдЩбият »Щм сЩнгать институтында 1 нче гыйльми хезмЩткЩр буларак, китапханЩ оештырып ййрЇлЩре дЩ, 1940 нчы елларда фольклор бЇлеге мйдире ХЩмит Ярми белЩн Себер татарлары арасыннан халык авыз и—аты материаллары —ыеп, 46 авылда »Щм шЩ»ЩрдЩ булып, кЇп санда ЩкиятлЩр, бЩетлЩр, табышмаклар, мЩкаль - ЩйтемнЩр —ыеп кайтулары да билгеле.

       В. Х. Ха—иев язучыларныЈ, ЩдЩбият белгечлЩренеЈ язган ЩсЩрлЩрен, матур ЩдЩбиятта тйрле темаларга, бЇгенге кйн йчен аеруча Щ»Щмиятле дип табылган мЩсьЩлЩлЩргЩ багышлап язылган хезмЩтлЩрен, лекциялЩрен рецензияли, мйхЩррир булып бастырып та чыгара. МЩсЩлЩн, Ш. РахманкуловныЈ “ Татар совет

ЩдЩбиятында мЩхЩббЩт »Щм гаилЩ мЩсьЩлЩлЩре” дигЩн хезмЩте В. Ха—иев мйхЩррирлегендЩ бик уЈышлы китап булып басылып чыкты.

      ®з эшенеЈ чын остасы, кЇпкырлы талант иясе, укытучы, тЩрбияче, психолог, галим В.Ха—иевнеЈ и—атын Щле безгЩ ййрЩнЩсе дЩ ййрЩнЩсе. ЭшчЩнлеге белЩн генЩ тЇгел, тормыштагы башка гамЩллЩре белЩн дЩ, гадел, игелекле, ярдЩмчел, кайгыртучан, кйчле рухлы, кйр кЇЈелле, тормышны »Щм Їз эшен бар кЇЈеле белЩн яратып эшлЩгЩн чын кеше буларак та ЇрнЩк ул безгЩ.